Tólepbergen Mátmuratov

Tólepbergen Mátmuratov — 1939-jılı 1-sentyabrde Qaraózek rayonında tuwılǵan. Awıllıq mektepti pitkergennen soń Tashkent Mámleketlik universitetiniń jurnalistika fakultetinde oqıydı. 1963-jılı tamamlaydı. Keyin "Jas Leninshi" (Házirgi "Qaraqalpaqstan jasları"), "Sovet Qaraqalpaqstan"(házirgi "Erkin Qaraqalpaqstan") gazetalarında isleydi. Qaraqalpaqstan televidenie hám radio esittiriw mámleketlik komitetinde "Ádebiy esittiriwler" bóliminiń baslıǵı, "Ámiwdárya" jurnalında poeziya bóliminiń baslıǵı, juwaplı xatker, bas redaktordıń orınbasarı lawazımlarında isleydi. 1984-jılı tosattan qaytıs boladı.

Tuwılǵan sáne	1-sentyabr 1939-jılı(1939-09-01)
Tuwılǵan jeri	Qaraózek rayonı
Qaytıs bolǵan sáne	25-mart 1984-jılı(1984-03-25) (44 jasta)
Ataqları	«Ózbekstan Respublikasına miyneti sińgen mádeniyat xızmetkeri» (1977)
Sıylıqları	Qaraqalpaqstan Respublikası Jaslar Awqamı Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıq laureatı (1986)

Shıǵarmaları

XX ásirdegi qaraqalpaq poeziyasına 60-jıllardıń ekinshi yarımınan baslap keldi. Onıń qosıqlarındaǵı kúshli lirizm, tereń filosofiya birden hámmeniń dıqqatın ózine tartadı. Ol azǵana ómiriniń ishinde "Aq terek pe kók terek?"(1964), "Lirika" (1966), "Gózzallıq oyandı"(1970), "Aysánem" (1973), "Ashılısıw" (1977), "Arzıw shámeni" (1983), "Jaqsılıq sarayı" (1988), "Juldızlar janar" (1989) sıyaqlı qosıqlar toplamın baspadan shıǵardı. Ol ádebiyatımızǵa 60-jılları "O, qanday ájayıp" degen qosıǵı menen keldi. Bunnan keyin T.Mátmuratovtıń qosıqları birden ádebiy jámáátshiliktiń dıqqatın ózine tarttı. Onıń qosıqlarındaǵı filosofiyalıq tereńlik, sóz saplawdaǵı sheberlik poeziyaǵa úlken talant iyesiniń kelip atırǵanlıǵın xabarladı. Ol joqarı optimistlik ruwx penen qosıqlar, poemalar dórete basladı. T.Mátmuratov 60-70-jıllar qaraqalpaq lirikasınq jańa formaları menen bayıttı, milliy dástúrlerdi jáhán poeziyasınıń dástúrleri menen birlestire alǵan shayır. Shayırdıń "Perizat", "Aysánem", "Urıs dártleri", "Jaqsı adamnıń júregi", "Meniń juldızım", "Sadıqlıq", "Ǵarrınıń áńgimesi" poemaları bar. "Jaqsı adamnın júregi", "Juldızım meniń" poemaları qaraqalpaq ádebiyatında jańa baǵdar - shıǵarmada realistlik waqıya menen mifologiyalıq, fantastikalıq waqıyalardıń sintezinen dóretilgen. Sol arqalı dúnyalıq úlken problemalardı kóteredi. "Jaqsı adamnın júregi" poeması – dramalıq shıǵarma. Syujetke tiykar etip alınǵan waqıya bes saxnaǵa (kartinaǵa) bólingen. Qaharmanlardıń dialogına qurılgan. Saxna kórinisi avtor tárepinen bayanlanadı. Avtor sózi dramalıq Remark formasında berilgen. Bular dramalıq shıǵarmaǵa tán belgiler. Poemada avtomobil avariyasınan ólgen, biraq júregi islep turǵan jaqsı adamnın júregin donor sıpatında paydalanıp jaman, pás qılıqlı, qılmıslı adamǵa ornatıwǵa jaqsı adamnıń burınǵı oqıwshısı, medsestra qarsı boladı. Poemadaǵı bul waqıya real turmıstan alınǵan. Biraq ólgen adamnıń saw júregin ekinshi adamǵa salıw, onıń ómirin tiklew aqıbeti jınayatqa alıp keliwi múmkin. Poemada úlken gumanistlik másele kóterilgen. "Juldızım meniń" poeması realistilik-mifologiyalık syujetke qurılǵan. Poemaǵa real qaharmanlar menen birge mifologiyalıq qaharmanlar qatnasadı. Biraq bul mifologiyalıq qaharmanlar avtor fantaziyasınan dóretilgen. Olar dúnya ádebiyatındaǵı mifologiyalıq obrazlar emes.

Ilimpazlar atom hám yadro quralların oylap tabadı. Olar ózleriniń hadal miynetleriniń jemisi pútkil adamzattı nıpqırt etiwge qaratılǵanlıǵın túsingennen keyin olardıń kózlerine mifologiyalıq figuralar elesleydi (Ábeshiy Rux). Shayır Adamzat dúnyasındaǵı tragediyanı beredi. "Juldızım meniń" poeması shayır qaytıs bolǵan soń 1988-jılı "Ámiwdárya" jurnalınıń 5-sanında járiyalandı. Poemanıń qaharmanları birinshi Adam, ekinshi Adam, Eynshteyn, Sцillara, Saks, birinshi alaman, ekinshi alaman, úshinshi alaman, xalayıq sıyaqlı realistlik qaharmanlar ham aza, sóyleytuǵın jer, Feniks sıyaqlı miflik qaharmanlardan ibarat. Biraq bunda saxnanı túsindiretuǵın bayanlawlar, waqıyalardı kórinislerge bóliwler, avtor sóziniń (Remark) qawsırmada beriliwi qusaǵan dáslepki poemanın dramalıq tiline tán bolǵan belgiler joq. Shıǵarmanın tilindegi dramalıq qásiyetler qaharmanlardıń dialoglarında kórinedi.

Ataq hám sıylıqlar

• 1969-jıl Qaraqalpaqstan Jazıwshılar Awqamınıń aǵzası;
• 1977-jıl «Ózbekstan Respublikasına miyneti sińgen mádeniyat xızmetkeri«» ataǵı;
• Qaraqalpaqstan Respublikası Jaslar Awqamı sıylıǵınıń laureatı;
• 1986-jıl Qaraqalpaqstan Respublikası Berdaq atındaǵı Mámleketlik sıylıq laureatı.