Tetumlar

Tetumlar yamasa Tetum xalqı - Shıǵıs Timordıń oraylıq bóleginde hám Indoneziyadaǵı Kishi Zond atawlarınıń eń shıǵısında jasawshı xalıq. Ayırım ádebiyatlarda Tetun yamasa Tettum dep te jazılatuǵın bul xalıqtıń sanı XX ásir aqırında 300 000 nan artıq adam bolǵan, biraq Indoneziya basqınshılıǵı alıp kelgen demografiyalıq wayranshılıqlar nátiyjesinde XXI ásir basları ushın isenimli statistikalıq maǵlıwmatlardı usınıwdıń ılajı joq. Melaneziyalı hám indonez-malay tetumları Timorǵa indoneziya mádeniyatın alıp kelgen shabıwshılardıń áwladları bolıwı múmkin.

Tetum er adamları milliy kiyimde

Tetumlar mákke, mazalı kartoshka, qurǵaq gúrish hám palız eginlerin ósiriw menen shuǵıllanadı. Olar, sonıń menen birge, shoshqa hám buyvol baǵadı. Tiykarǵı sociallıq hám ekonomikalıq birlik - bul ádetde úlken shańaraqtan ibarat úy xojalıǵı. Sútinler ústine qurılǵan úlken úylerden ibarat tetum awılın aqsaqal basqaradı, ol óz gezeginde kósemge boysınadı.

Er adamlar da, hayallar da tetumlardıń awıl xojalıǵı dástúrlerinde ayrıqsha hám zárúrli rol oynaydı. Hayallar káramatlı álemdi, er adamlar bolsa bul (dúnyalıq) álemdi bildiredi dep esaplaǵan tetumlar káramatlı hám dúnyalıq álemlerdi qosıw ushın arnalǵan quramalı dástúrlerdi ámelge asıradı hám usınıń menen diyxanshılıqta jaqsı ónim támiyinlenedi dep esaplaydı. Diniy shamanlar, hayallar yamasa er adamlar, ruxlardıń túsindiriwshisi rolinde háreket qıladı.

Tetumlarda qáwimdi belgilew ákeniń qáwimine qarap ornatıladı.

Ádebiyatlar

• Бернова А. А. Тетумы // Народы и религии мира / Глав. ред. В. А. Тишков. М.: Большая Российская Энциклопедия, 2000. с. — 527.
• Шпажников Г. А. Тетум// Народы мира/ Глав ред. В. А. Минц. М.: ОЛМА Медиа Групп, 2007. — 640 с., ил. — с. 543.
• Народы мира — Народы Юго-Восточной Азии. Под. ред. С. П. Толстова, Д. Д. Тумаркина, Н. Н. Чебоксарова. М., 1966. — с. 633—636