Tallahassi

Tallahasi (inglisshe Tallahassee [ˌtæləˈhæsi]) - AQSHtıń xalqı boyınsha úshinshi shtatı bolǵan Florida paytaxtı.

Tallahassi
Gerb
30°26′18″N 84°16′50″W
Mámleket	AQSH
Region	Florida
Okrug	Leon
Statusı	Qala
Hákimiyat
• Mer	Jon Deyli
Dúzilgen waqtı	1824
Jer maydanı	268 km²
Xalıq sanı  (2010)	181 376 adam
Xalıq tıǵızlıǵı	698,6 adam/km2
Aglomeraciya	367413
Waqıt zonası	UTC-5, jazda UTC-4
Telefon kodı	850
Pochta indeksleri	32300-32399
Websayt	http://talgov.com/
Tallahassi

Tariyxı

Aqlar keliwinen aldın házirgi Tallahassi aymaǵında apalachi hind qáwimi jasardı, olar ańshılıq, jıynaw hám dıyxanshılıq menen shuǵıllanardı. Evropalıqlar birinshi ret apalachilarnıń bar ekinligin ispan izertlewshisı Panfilo De Narvaez basshılıǵındaǵı áwmetsiz ekspediciyanı aman qalǵan tórt kisiden (tórt júzden artıq kóshpelenshilerden) bilip aldılar. Jergilikli xalıqtıń dushpanlıǵı kolonizatorlardıń óliminiń tiykarǵı sebebi boldı. Qala házir turǵan jayǵa birinshi ret Ernando De Soto jetip keledi, onıń ekspediciyası 1538-1539 jıllar qisını ol jerda ótkeredı.

Jańa Ispaniyaǵa rásmiy tiyisliligine qaramay, bul aymaqǵa Ispaniya kolonizator hákimiyat wákilleri derlik kelmegen. Koloniya etiwge urınıslar jergilikli xalıqtıń dushpanlıǵı, ıssı ıqlım hám tropik kesellikler sebepli ámelge asırilmadi. Aymaqǵa waqtı-waqtı menen sawdagerler, tiykarlanıp Jańa Orleanlıq francuzlar kelgen. Jeti jıllıq urıs nátiyjesinde aymaqtıń Britaniyaǵa ótiwi hesh nárseni ózgertirmeydı, sonıń menen birge, AQSH ǵárezsizligi ushın urıstan keyin onıń Ispaniyaǵa qaytıwı da.

1817 jıl noyabr ayında, birinshi seminol urısı waqtında, general Endryu Jekson basshılıǵındaǵı Amerika áskerleri házirgi qala ornında turǵan hind awılın iyelep aldılar. Awıl Tallahassi dep atalǵan, bul " eski atızlar" degen mánisti ańlatadı. 1819 jılda Batıs Florida hám Arqa Floridadaģi burınǵı ispan koloniyalari AQSHģa satıldı. Jańa islengen Florida aymaǵınıń paytaxtı Tallahassiģa aylandı, birinshi náwbette, eki koloniyaning eski Ispaniya paytaxtları Pensakola hám Sent-Avgustin arasında jaylasqanlıǵı sebepli, sol waqıtta Floridaning bul eki iri qalası arasında sayaxat bir yarım aydan kóbirek waqttı alardı. 1845 jılda Florida AQS&nıń 27-shtatına aylandı hám Tallahassi shtat paytaxtı mártebesin aldı.

Qublanıń gullep-jasnaǵan dáwirinde Tallahassi paxta poyasınıń oraylarınan biri bolıp gullep-jasnaǵan. Qala Missisipi shıǵısındaǵı Konfederatsiya Shtatlarınıń puqaralar urısı waqtında arqalar tárepinen basıp alınbaǵan birden-bir paytaxtına aylandı.

Qullıqnıń biykar etiliwi hám urıstan keyin Qublanıń ulıwma páseńlewge dús keliwi qala ekonomikasına úlken zarba berdi. Úlken dáramat keltiretuǵın paxta hám temeki plantaciyalari wayran boldı, olardıń kóbisi ańshılıq jayların shólkemlestiriw ushın okkupaciya administraciyasınan bay arqalar tárepinen satıp alındı. Tek 19-ásirdiń aqırına kelip, qala ekonomikası tiykarlanıp tsitrus etiwtiriw, terek kesiw hám turizmga (hám, álbette, qala byudjetine úlken dáramat keltiretuǵın mámleket paytaxtı mártebeine) súyene otirip tiklena basladı. Bul tarmaqlar (tálim hám den sawlıqtı saqlaw menen bir qatarda ) búgingi kúnde de qala ekonomikasınıń hasası bolıp qalıp atır.

2000 jılda Tallahassi prezidentlik saylawları nátiyjelerin Jorj Bush paydasına sheshken dawıslardı qayta esaplaw menen dúnya itibarın tarttı.

Geografiya hám klimat

Geografiyalıq maǵlıwmatlar

Tallahassi Florida shtatınıń Arqa bóleginde, Pensakola hám Jeksonvill arasındaǵı joldıń shama menen yarımında hám Jorjiya shegarasınan tek 40 km qublada jaylasqan. Qala Florida standartları boyınsha júdá tóbelik, eń tómen noqat derlik teńiz júzesinde, eń biyik tóbeliktiń tóbesi 62 metr. Bul shıńda tariyxıy qala orayı, sonday-aq Florida shtatı Kapitoliysi jaylasqan. Solay etip, qala Amerika Shtatlarınıń birden-bir paytaxtı bolıp, onıń orayı qala aymaǵınıń eń joqarı noqatında jaylasqan. Qala ishinde eki kól bar — Jekson hám Lafayette. Tallahassi arqaında Apalachicola National Forest milliy baǵı menen shegara qatar. Qala átirapındaǵı flora hám fauna Florida shtatınan kóre Qubla Karolina yamasa Alabamaģa xas bolıp tabıladı.

Klimat

Tallahassi subtropik okean ıqlımı zonasında jaylasqan bolıp, bul qamarǵa tán bolǵan jazı uzaq, ıssı hám jamǵırlı, qısı bolsa qısqa. Floridaning kópshilik qalalarına qaraǵanda, qalanıń jazı issılaw, qısı bolsa suwıqlaw. Qar rekord dárejede bir neshe márte belgilengen, aqırǵı ret 2018 jıl yanvar ayında.

Xalqı

Qala kóshelerı, noyabr 2008

2010-jılģı xalıqtı dizimge alıw maǵlıwmatlarına kóre, qalada 181376 kisi jasardı, 84248 úy xojalıǵı bar edi.

Xalıqtıń ırqiy quramı:

• aqlar - 53,3 %
• afro-amerikalıqlar - 35 %
• latin-amerikalıqlar -

6,3 %

• aziyalıqlar - 3,7 %

Xalıq jan basına ortasha jıllıq dáramat 18981 AQSh dolların quradı (2000 jıl maǵlıwmatları). Qala xalqınıń ortasha jası 26 jas (Tallahassi shtatlardıń eń «jas» paytaxtlarınan biri). Jınayat dárejesi joqarı, AQSH ortasha kórsetkishinen 2,5 martte joqarı.

Ekonomika

Florida shtatınıń universitetı

Amerika shtatlarınıń kópshilik paytaxtlarında bolǵanı sıyaqlı, jergilikli ekonomikanıń asası mámleket basqarıwı, tálim hám den sawlıqtı saqlaw tarawı bolıp tabıladı.

Qalada shtat daǵı 10 universitetten ekewı - Florida shtatı universitetı hám Florida A&M universitetı hám de Tallahassi jámiyetlik kolledji jaylasqan. Tallaxassi hám Leon okrugining ekonomikalıq aktiv xalqınıń 40 % ten aslamı mámleket keńeslerı hám shólkemlerinde isleydi hám 50 000 den artıq studentler universitet yamasa kolledjge baradılar. Eki regionlıq emlewxana Arqa Florida hám Qubla Jorjiyaga xızmet kórsetetuǵın iri medicina orayı ushın tiykar bolıp xızmet etedi.