Tábiyiy nitratlar

"Tábiyiy nitratlar" - minerallar klası, azot kislotasınıń tábiyiy duzları. Tábiyiy nitratlardıń tiykarǵı mineralları ; natriylı, kaliyli, ammoniyli selitralar, darapskit, nitromagnezit, nitrokaltsit, nitrobarit, gerxardtit, likazit, buttgenbaxit. Strukturası tábiyiy karbonatlarǵa uqsas, biraq turaqlılıǵı kem. Tábiyiy nitratlar, ádetde buldıraǵan tuzeimon massalar, juqa qatlam daqlar retinde hám qabıqshalar kórinisinde ushraydı. Barlıq selitralar suwda jaqsı eriydi, suwıtıw ózgeshelikine iye. Tábiyatda Tábiyiy nitratlar, tiykarlanıp, 2 yul menen: biogen hám quyash radiatsiyası yamasa shaqmaq shaǵıw tásirinde atmosfera daǵı azottıń oksidleniwi nátiyjesinde ónim boladı. Tábiyiy nitratlar qurǵaqlay ıssı ıqlım sharayatında toplanadı, keri jaǵdayda olar suwda tez erip ketedi. Kánleri Hindstan, Jazair, Italiya, AQSh, Vengriya hám basqa mámleketlerde bar. Chilida tábiyiy nitratlar galogenid, sulfat, selenat hám birpara iodatlar menen assotsiatsiyada ushraydı. Bul kánlerde kaliy hám natriy selitrasi tiykarǵı rezervlerdi quraydı. Siltili tábiyiy nitratlar azotlı organikalıq deneler hám siltili duzlar (mas, taw jınısları muzdıń jarıqlıqları hám boslıqlarında kaliy hám natriy selitralarınıń úyinleri) dıń óz-ara tásiri nátiyjesinde payda boladı. Házirgi dáwirde tábiyiy nitratlar sheklengen muǵdarda qazıp alınadı, sebebi azot birikpeleriniń tiykarǵı massası ximiyalıq jol menen alınadı. Tábiyiy nitratlardıń kóp tarqalǵanları — natriy hám kaliy selitraları, tiykarlanıp, azot kislotası islep shıǵarıw da isletiledi. Tábiyiy nitratlardan azotlı tóginler tayarlawda paydalanıladı.

Derekler

ÓzME, Birinshi tom, Tashkent,2000-jıl