Syujet hám onıń elementleri

Syujet (francuz sózi, zat degen mánide)—bir-biri menen izbe-izlikte rawajlanıp otırǵan waqıyalardıń qısqasha maz- munlıq jıynaǵı. Adamnıń bir-biri menen baylanısın, qatna- sın kórsetiw shıǵarmada tiykarǵı orın iyeleydi. Ulšwma adam shıǵarmanıń tiykarı boladı. Soǵan baylanıslı syujet birneshe bólimnen turadı. 1.Shıǵarmanıń waqıyası baslanǵanǵa shekemgi jaǵdayı, ulıwma ortalıqtı súwretlep, waqıyaǵa qatnasıwshılar menen tanıstıratuǵın ádebiy shıǵarmanıń bólimi ekspoziciya delinedi. 2. Waqıyanıń baslanıwı—ekspoziciyadan sońǵı bólim. Bul waqıyanıń baslanıwı menen onnan bılayǵı rawajlanıwı- nan da dárek beredi. Mısalı: I.Yusupovtıń «Joldas muǵal- lim» poemasında muǵallim Oraz benen Qurbannıń óz ara sóylesiwi, jol boyında waqıyanıń baslanıwı menen birge, olardıń bunnan bılayǵı qaysı baǵıtta is alıp barıwı kerekliginde ańǵartqan sıyaqlı. 3. Hárekettiń ósiwi — konflikt tayarlay tuǵın bólim. Waqıyanıń baslanıwı shiyelenisip konfliktke alıp keledi. 4. Kulminaciya (latın sózi—bizińshe shıń)—waqıyanıń rawajlanıwınan kelip shıqqan, onıń eń joqarǵı noqatı. 5. Waqıyanıń sheshiliwi—konflikttiń aqıbeti, waqıyanıń ne menen tamamlanǵanlıǵı usı arqalı bilinedi. Bulardan basqa kórkem shıǵarmalarda prolog hám epilogta boladı. Prolog—waqıyanıń áhmiyetin túsindiredi, avtordıń tiy- karǵı maqseti menen tanıstıradı. Epilog—shıǵarmada aytılmay qalǵan waqıyalar menen, sonday-aq qaharmanlardıń sońǵı táǵdiri menen tanıstıradı. Sonday-aq, kórkem shıǵarmada prolog yamasa epilogtıń bolıw, bolmawı shıǵarma avtorınıń aldına qoyǵan maqseti menen tıǵız baylanıslı boladı.