Shomanay rayonı

Shomanay rayonı
Shomanay rayonı
Mámleket:	Qaraqalpaqstan
Xalqı sanı:	55 800
Waqıt:	IRST (UTC+5:00)
Web saytı:	https://web.archive.org/web/20210123014736/http://shomanay.rk.uz/

Shomanay rayonı — Qaraqalpaqstan Respublikasınıń qubla -batıs bólimindegi rayon. 1950-jıl 6-oktyabrde dúzilgen. 1960-jıl 5-fevralda Qońırat hám Xojeli rayonlarına qosıp jiberilgen. 1976-jıl 9-yanvarda qaytadan óz aldına rayon bolıp dúziledi. Shıǵıstan Xojeli, Qanlıkól, arqa hám batıstan Qońırat rayonı, qubladan Túrkmenstan Respublikası menen shegaralasqan. Ulıwma maydanı 0,64 mıń km². Xalıq sanı 55,8 quraydı (2019). Rayonda 1 qala (Shomanay), 6 awıl puqaralar jıyını (Birleshik, Diyxanabad, Ketenler, Mamıy, Aqjap, Sarmanbaykól) bar.

Tábiyatı. Relyefi, tiykarınan, pástegislikten ibarat, diyqanshılıq ushın qolayı jerler. Aymaǵı batısdan Ústirt platosına tutasıp ketedi. Klimatı keskin kontinental. Jıllıq ortasha temperatura 11°. Yanv.dıń ortasha temperaturası — 6,9°, eń pas —30°. Iyuldıń ortasha temperaturası 27,1°, eń joqarı 40°. Jılına 125 mm jawın tusedi. Vegetaciya dáwiri 190 kun. Topraqlari boz, taqırlı shól hám shorlanǵan shól otlaqlı topraqlardan ibarat. Jabayı ósimliklerden jantaq, seksewil, aqbas, julǵın, qamǵaq, páshek, qarabaraq hám basqalar ósedi. Jabayı haywanlardan saǵal, qaban, qoyan, qırǵawıl, borsıq, hár túrli jılanlar, kesirtkeler hám basqalar ushıraydı.

Xalqı tiykarınan qaraqalpaqlar sonday aq,túrkmen, qazaq, ózbek, rus, tatar hám basqa millet wákilleri de jasaydı. Xalqtıń ortasha tıǵızlıǵı 1 km²ge 64,7 adam. Awıl xalqı 41 mıń, qala xalqı 15,4 adamdı quraydı.

Xojalıǵı. Rayonda "Shomanay mamıgʻı" aksiyenerlik jámiyetine qaraslı paxta tazalaw zavodı, gerbish zavodı, xoʻjalıqlar aralıq kóshpe mexanizatsiyalasqan kolonna, awıl qurılıs montaj karxanası bar. Avtokárxana, MTP, sawda, mádeniy hám xalqǵa xizmet koʻrsetiw shaxabshaları islep turiptı. 200 dan ziyat isbilermen iskerlik koʻretedi. Shomanay rayonı, tiykarınan, Awıl Xojalıǵı islep shıǵarıwǵa mónjellengen. 6 shirket xoʻjaliǵi, 200 den artıq fermer xoʻjalıǵı bar. 4 ta jeke sharwashılıq ferması bar. Paxtashiliq — rayon ekonomikasında jetekshi tarmaq. 7 mıń gektar jerge paxta, 4,5 mıń gektar jerge biyday, sonday-aq, sabzawat, palız, hám basqalar ekinler egiledi. Pille jetistiriledi.  Jeke xoʻjalıqlarında qaramal, qoʻy, párrande baǵıladı. 36 Ulıwma bilim beriw mektebi (10 mıńnan artıq oqıwshı), balalar múzika hám sport mektepleri, 3 kasip óner kolledji (2 mıńǵa jaqın oqıwshı), bioekosan orayı, h.t.b xızmet kórsetpekte. Sonday-aq Mádeniyat sarayı, oraylıq kitapxana, "Gulpak" xalq ayaq oyın dástesi, mádeniyat úyleri, sport kompleksi, stadion, sport zalları, sport maydanshaları hám basqalar bar.

Oraylıq emlewxana (240 oʻrin), 2 awıllıq emlewxana, 5 vrashlıq punkti, 2 poliklinika, sonday-aq , meditcina orınlarda 1 mıńnan artıq vrash hám shıpakerler isleydi.

Áyyemgi tariyxiy esteliklerinen rayon aymaǵında Jampiqqalʼa (tariyxda Aybuyir atı menen belgili, E. Sh. 5—4-asrlar), Janaqalʼa (19-asr basları, jergilikli xalq onı jáne Úlken tam, Qoʻhna Shomanay dep te ataydı) bar.