Rim cifrleri

Eger tómendegi tekstte belgiler durıs kórsetilmegen bolsa, Rim cifrlarınıń Unicodeʼda kórsetiliwi hám Járdem bólimlerine qarań.

Rim imperiyasında payda bolǵan hám házirge shekem sanaw hám arnawlı maqsetlerde paydalanılatuģın sanlar Rim cifrleri dep ataladı. Búgingi ádettegi kórinisinde Latın háripleri I (1), V (5), X (10), L (50), C (100), D (500), M (1000) hám tábiyiy sanlardı jaziw ushın cifr belgisi sipatında qollanıladı.

MMXXIV

2024 rim cifri sıpatında

Kolizeyge kirer jerindegi rim cifri LII (52)

Tas ústindegi Rim cifrleri (3-ásir) Enns (Joqarı Avstriya)

Bul qosımsha sanlardı jazıw bolıp, belgili sanlardı ayırıp jazıw ushın qosımsha qaǵıydaģa iye, biraq orın mánisleri sisteması hám nól belgisisiz qollanıladı. Ol 5 (V) hám 10 (X) tiykarǵı cifrlerge iye bolǵan birlestirilgen onlıq yamasa ekilemshi onlıq kodı sistemasına tiykarlanadı.

Kórinisi

Ulıwmalıq

Kemeniń arqa tárepindegi rim cifrleri; cifrler 13 ten 22 ge shekem (tómennen joqarıǵa)

Rim cifrlerinde qollanılatuģın belgiler anıq bir mániske iye. Tiykarģı mánisler ("birlikler") hám bes járdemshi tayanısh mánisler ("bes") sıpatında ayırıw belgisinen tısqarı onlıq birliklerge iye.

Rim cifrleri

Bas hárip	I	V	X	L	C	D	M	ↁ	ↂ	ↇ	ↈ
Teńligi	1	5	10	50	100	500	1000	5000	10.000	50.000	100.000

M hám C ushın esletpe: M latınsha "mille" (1000)den; C "centum" (100)dan kelip shıqqan.

Házirgi zamanda bas háripler menen súwretlew keń tarqalǵan. Kishi háripler menen belgilew orta ásirlerden baslap qollanılıp kelingen hám san mánisinen parıq etpeydi, biraq i hám l ortasında túsinbewshilik payda bolıwı múmkin. Olar elege shekem betlerdi nomerlew (máselen, kiris sózde, onı hind sanları menen nomerlengen kitaptıń haqıyqıy tiykarģı bóliminen ajıratıw ushın) hám alfa sanlarınıń dúzilisi ushın qollanıladı.

Rim sanı "I" (qoyıw etip jazılǵan), "I" bas háribinen parıqlı."

Geyde, ásirese, qolda jazılǵan jazıwlarda rim cifrleri ápiwayı háriplerden ajıratıw ushın tek ústine yamasa ústine hám astına sızılǵan boladı (IX = 9, ([ɪks] emes); yamasa = 1967 sıyaqlı).

I hám V háripleri orta ásirlerde hám erte jańa zamanlarda J hám U háriplerine ózgergende, olar kóbinese birdey cifr teńligi ushın qollanılǵan. Ásirese birlik sanlarda i háribi j menen ańlatılǵan: j = 1; ij = 2; iij = 3 hám t.b. Bul belgi ele keńnen tarqalmaǵan.

XIII ásir — iiij mısalında

Basqa álipbelerde sáykeslesiwi

Latın jazıwı bolmaǵan mámleketlerde rim cifrleri geyde basqasha grafikalıq jaqtan sáykes keletuģın jergilikli belgiler menen jazılǵan. Mısalı, rim cifri I ushın 1 sanı, II ushın П, III ushın Ш hám V ushın У háripleri qollanıladı. Birneshe I ler bir belgige birlestirilgen bolsa da, X ler ádettegidey tákirarlanǵan.

Rus tilinde jazıw mashinkası tekstlerindegi imlá

Belgi	1	П	Ш	1У	У	У1	УП	УШ	1Х	Х	Х1	ХП	…	Х1Х	ХХ	ХХ1	…	ХХХ	…	ХХХУШ	ХХХ1Х
Teńligi	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	…	19	20	21	…	30	…	38	39

50 (L), 100 (C), 500 (D) hám 1000 (M) ushın rus tilindegi bas háripler Л, С, Д hám М qollanıladı.