Pion

Pion gúline qarap súysinbew múmkin emes. Al ol tuwralı qızıqlı dereklerdi bilgende usı gúlge bolǵan mehrińiz jánede artıwı múmkin. Pion gúliniń atamasına baylanıslı derekler kóp, xalıq arasında bul gúldi sállegúl dep te ataydı.

Pion gúlin 1800-jılları keselliklerge dárilik maqsette qollanıla baslaǵan. Sol waqıtları Greciya elindegi háwlilerdiń derlik kópshilinde pion gúli bolǵan. Ásirese onıń tamırınan dári-dármaq tayarlaǵan. Ol adamdı tınıshlandırıp, uyqını bir qálipke keltiredi. Keyin onıń bazı bir sortın awqatqa dám beriwshi qosımta retindede qosqan. 

Al Yapon xalqı bolsa piondı «Qıtay dárisi» deydi. Qıtaylardıń ózleri bolsa bul gúlge házirgi waqıtqa shekem húrmet penen qarap, «perishte gúli» dep ataydı. Qıtayda pionnıń «Jigirma kúnlik gúl» degen atıda bar. Sebebi, haqıyqatında da, ashılǵan gúlleri úsh hápteden artıq ómir súrmeydi.

Házirgi waqıtta bul gúldiń 4500 sortı belgili. 1957-jılı Indiana shtatında dárilik ósimlik retinde pionnıń dańqı pútkil álemge shıqtı. Hátte sol jılı pútkil shtattıń simvolı boldı.

Pion kóp jıllıq ósimlik. Boyı 60-120 santimetrge shekem jetedi. Al tamırı bolsa kúshli rawajlanǵan, gorizontal jaylasqan juwan boladı. Gúlleri úlken bolıp, óz aldına jeke shaqanıń úsh bólegine ornalasadı. Kóbinese házirgi waqıtta dala-háwliler aldına egiledi.

Pion gúli geografiyalıq tarqalıwına bola Ukraina, Belarusьya, Rossiyanıń evropa bóleginiń arqa-shıǵıs aymaqlarındaǵı toǵaylarda, sonday-aq Sibirde, Yakutiya, Krasnoyarsk úlkesi hámde Qazaqstannıń shıǵıs aymaqlarındaǵı tawlı toǵaylarında ósedi.

Pion – imperator gúli depte ataladı. Sebebi oǵan hárreden basqa nasekomalar qonbaydı. Ol aprel hám iyunь aylarında gúlleydi. Pionnıń kóbinese ashıq qızıl hám qızǵısh túrleri ushırasadı. Biraqta onıń aq, qızıl, sarı reńli túrleride bar. Siz ayǵabaǵar gúlin eń úlken gúl dep oylasańız qátelesesiz. Pionnıń bazı sortı onnanda úlken bolıp, hátte diametri 25 santimetrge shekem jetedi. Piondı úy átirapına ekennen keyin birinshi jılı gúllemeydi. Keyingi jıldan baslap gúlleydi.

Ózbekstanda pionnıń eki túri belgili. Olar, «Laktiflora» hám «Ofisinalis» sortları.

Pionnıń quramında efir mayı, salicin glikozidi, 10 procenke shekem qant, 2,6 procent iridoidlar, salicilat vabenzonat kislotalar, kraxmal hám basqada ximiyalıq elementler bar. Medicinada pion ósimliginiń dárilik preparatı nerv sistemasınıń wazıypası buzılǵanda, nevrasteniya keselligi hám uyqısızlıqta tınıshlandırıwshı dári retinde qollanıladı. Al onıń tamırınan tayarlanǵan eritpesi demalıw funkciyasın hámde qan basımın ózgertpesten oraylıq nerv sistemasına tınıshlandırıwshı tásir kórsetip dárilik preparat retinde qollanıladı.

Pion gúli júdá qımbat gúl bolıp tabıladı. Házirgi waqıtta pion gúlin toyda kelinshektiń uslap shıǵatuǵın gúldástesine qosıw dástúrge aylanǵan. Sebebi onıń sulıwlıǵı sırttan qaraǵanda ózgeshe bir estetikanı inám etedi. Pion gúli haqqında maǵlıwmatqa iye bolar ekenbiz, bul gúldiń tamırınan baslap ashılǵan gúline shekem paydalı ekenin biliwimizge boladı.