Pifagor

Pifagor (áyyemgi grekshe: Πυθαγόρας ὁ Σάμιος; shama menen eramızǵa shekemgi 580, Samos — 500, Metapont) — grek matematigi, filosof, qul iyelewshi aristokratiyanıń ideologik úgitshisi. 530-jıldan Qubla Italiyadaǵı Krotone qalasında, keyin Metapont qalasında jasaǵan. Krotoneda filosofiyalıq mektep, siyasiy partiya hám diniy biradarlıqtı sáwlelengenlestirgen birlespe (pifagorchilar birlespesi) dúzedi. Pifagor filosofiyasında san barlıq zattıń mánisi, álem bolsa sanlar hám olar arasındaǵı munasábetlerdiń garmonik sisteması, degen ideyalar keltirilgen.

Matematika tariyxında Pifagor geometriyaǵa sistematik tastıyıq túsinigin kiritip, onı abstrakt pán dárejesine kótergen, tuwrı sızıqlı sırtqı kórinisler geometriyasın dúzgen, uqsaslıq haqqındaǵı táliymattı jaratqan, tuwrı múyeshli úshmúyeshlik haqqındaǵı teoremani tastıyıqlaǵan (bul teorema Pifagordan 1500-jıl ilgeri Mısır hám Bobilda tastıyıqsız málim bolǵan ), ayırım úzliksiz kóp múyesh hám kóp jaqlıqlardı jasaǵan dep esaplanadı. Ádetde, jup hám taq, túpkilikli hám quramalı, jetilisken sanlar, arifmetik, geometriyalıq hám garmonik proporsiyalar Pifagor atı menen baylanısadı. Pifagor mektebiniń matematikanı sistemalastırıw daǵı roli úlken bolǵan.

Taǵı qarań

• Pifagor teoremasi

Ádebiyat

• Istoriya matematiki drevneyshix vremyon do nachala XIX stoletiya, t. 1., M., 1971.