Ontogenez

Ontogenez – Tiri organizmlerdiń qáliplese baslawınan tirishiliginiń aqırına shekem izbeiz júz beretuǵın morfologialıq, fiziologialıq, bioximiyalıq ózgerisler jıyındısı individual rawajlanıw yaki ontogenez (grekshe onton – janzat, genezis – rawajlanıw sózlerinen alınǵan) delinedi. Ontogenez túsinigi 1866-jılda E. Gekkel tárepinen ilimge kiritilgen. Ontogenez jınıslı kóbeyetuǵın organizmlerde máyek kletkanıń rawajlanıwınan, jınıssız kóbeyetuǵın organizmlerde ana organizminen ajıralıwdan baslanadı hám ómiriniń aqırına shekem dawam etedi. Ontogenezdiń úsh tipi parıqlanadı. Lichinkalı rawajlanıw. Lichinkalı ontogenez máyek kletkada sarıwız zatı az bolǵan organizmlerde, mısalı, shıbın-shirkeylerde, balıqlarda hám amfibiyalarda ushırasadı. Olardıń máyeginen jetik formalardan óz dúzilisi menen parıq qılatuǵın, ózi ǵárezsiz azıqlanatuǵın lichinka rawajlanadı. Lichinkalı rawajlanatuǵın organizmlerde metamorfoz hádiysesi baqlanadı. Metamorfoz organizm individual rawajlanıwı dawamında dúzilisinde júz beretuǵın tereń ózgerisler bolıp tabıladı. Haywanlarda metamorfoz tiykarınan tirishilik tárizi yamasa jasaw ortalıǵınıń ózgerisi menen baylanıslı halda ámelge asadı. Metamorfoz benen rawajlanatuǵın haywanlardıń tirishilik ciklinde lichinkalıq dáwiri bir yamasa bir neshe basqıshta boladı. Bunday haywanlarda ontogenezdiń hár bir basqıshında sol organizm túriniń bar ekenligin támiyinleytuǵın áhmiyetli tirishilik funkciyalar ámelge asadı. Mısalı, lichinkalıq dáwirinde areal boylap tarqalıw, er jetken dáwirde kóbeyiw procesleri baqlanadı. Lichinkalı rawajlanıw otırıp jasaytuǵın organizmlerdiń lichinkaları tarqalıwı hám arealdıń keńeyiwine imkaniyat jaratadı. Bir túrdiń lichinkaları hám erjetken formaları túrli ortalıqta jasawı, túrli azıq penen azıqlanıwı sebepli túr ishindegi gúrestiń keskinligi kemeyedi. Bazı haywanlardıń lichinkaları kóbeyiw qásiyetine de iye (bawır qurtı, exinokokk).