Muzeyler
===MUZEYLAR=== (yun. musion — muzalarga arnalǵan jay) — tariyxıy, materiallıq hám ruwxıy esteliklerdi toplaw, saqlaw, úyreniw hám targ'ib qılıw jumısların ámelge asırıwshı ilimiy, ilimiyma'rifiy mákemeler. Muzeyler ǵáziynesinde, tiykarınan, materiallıq hám suwretleytuǵın zatlar, sonıń menen birge, kórkem óner dóretpeleri jıynanadı, usınıń menen birge jazba derekler (áyyemginen hoz. dáwirshe bolǵan tariyxıy qımbatqa iye qo'lyozmalar, baspa hújjetler, kitaplar ) saqlanadı.Zamanagóy Muzeylerdiń kópshiligine izertlew hám tálimtarbiyaviy wazıypalardıń bir pútkilligi tán. Muzeylerdiń ayriqsha ilimiy ǵalabalıq hám tárbiyalıq formaları — ekspozitsiya, kórgezbeler. Zamanagóy ilimiy klassifikaciyada Muzeyler tur hám tarawlar boyınsha parıq etedi. Social hámzifasiga kóre ilimiy izertlewma'rifat (M. dıń tiykarǵı bólegin quraydı, geyde olar xalıq M., ǵalabalıq Muzeyler dep da ataladı ), izertlew (ilimiy izertlew intlari qasında ayriqsha erin. wazıypasın otawshı ) hám oqıw Muzeyler iga bólinedi. Tarawlar boyınsha tariyx, q. x., tábiyattanıwlıq, kórkem ónershunoslik, ádebiyat, texnikaǵa tiyisli hám basqa Muzeylerge bólinedi. Sonıń menen birge, Muzeylerdiń memorial muzeyler, maj-mua úlketanıwlıq sıyaqlı túrleri bar.Muzeyler úlken ilimiy izertlewiy hám tárbiyalıq islerdi júrgizedi: jıynaqlardı butlaydi hám úyrenedi; ilimiy qujjatlarni tayarlaydı, muzey buyımların saqlaw hám remontlaw rejimin jaratadı, monografiya, katalog, jol-kórsetkishler baspa etedi; zamanagóy muzeyshunoslik islep shıqqan ilimiy usıl hám metodologiya tiykarında ekspozi-siyalarda ilimiy úgitler júrgizedi. Tamashagóylar menen islewdiń eń zárúrli forması ekskursiya bolıp tabıladı.Siyasiy, ilimiy, materiallıq, ekonomikalıq mútajliklerdi qandiruvchi Muzeylerdiń payda bolıw tariyxı uzaq áyyemgine barıp taqaladı. Muzeylerdiń ótken zamanlasları tábiyaat jáne social turmıstan alınǵan túp buyımlardı xojalıq maqsetlerinde hám materiallıq baylıq retinde emes, bálki memorial gúwalıq hám estetik qımbatlı túp zatlar retinde saqlana baslaǵan dáwirde júzege kelgen. Kritdagi Knos saray ǵáziynesi (mil. av. 16 -a.), vanlar sarayı hám ink ko-hinlarining arxivı (mil. av. 13—12-a. lar, Kitay ), Nineviya saray kitapxanası (mil. av. l-z..) hám b. usılar gápinen. Kdsimdan sıyınıwxona, keyin jeke jıynaqlarda (mil. av. 3-a. den) tiykarınan kórkem óner dóretpeleri jıynanǵan (varres, Sulla galereyaları, Serviliy, Krase, Lukull, Pompei, Sezar hám b.jıynaqları ). vizantiya sobor hám monastirlarida, keyin Fransiya, Italiya, Germaniya hám b. mámleketler soborlarida hár qıylı jıynaqlar saqlanǵan. Evropada ilimiy wazıypalar júkletilgen Muzeylerdiń payda bolıwı ullı geografiyalıq ashılıwlar, ámelge oshayotgan dáwir — Oyanıw dáwirine tuwrı keledi; bul dáwirde xayvonot hám ósimlik dúnyası úlgileri, minerallar, geodeziya hám astronomiya ásbapları, etnografik áhmiyetke iye zatlar jıynanǵan ; tábiy, ilimiy, etnografıya hám tariyxıybadiiy kem ushraytuǵın zatlar jıynanǵan saray jıynaqları (kunstkameralar, myunskabinetlar hám b.) shuxrat krzongan. Daslep Muzeyler hám olar haqqındaǵı dáslepki xarakteristikalar, sonıń menen birge, muzeyshunoslik haqqındaǵı teoriyalıq dóretpeler de sol dáwirde payda boldı. Florensiya (L. Medichi, 15-a.), Rim (Vatikan muzeyi, 16 -a.), Drezden (Avgust Seksenskiy, 16 -a.) hám b. orınlardaǵı áyyemgi dáwir estelikleri jıynaqları sol dáwir tiyisli. 17—18-a. larda keyinirek kópshiligi mámleket milliy Muzeyler negizin shólkemlestirgen jeke jıynaqlar (tariyxıy, arxeologik, tábiyattanıwlıq, kórkem ónershunoslik) qáliplesti.Ózbekstanda Muzeyler 19 -a. dıń 2-yarımında tashkil etila baslaǵan. 20 -a. basında Ózbekstanda tek 3 muzey — Tashkent úlketanıwlıq muzeyi (1876, hoz. Ózbekstan tariyxı muzeyi), Samarqand xalıq muzeyi (1896, hoz. A. Ikromov atındaǵı Ózbekstan xalıqları mádeniyatı hám kórkem óneri tariyxı muzeyi), Ferǵana xalıq muzeyi (1899, hoz. Ferǵana wálayat úlketanıwlıq muzeyi) bar edi. Olardıń jıynaqları kem, ekspozi-siyalarining kupi tosınarlı materi-allardan tashkil taptan. 20 -a. 20 -y. laridan túrli tarawdaǵı Muzeyler tashkil etila basladı. Muzeyler hám mádeniyat estelikleri mámleket ixtiyoriga ótkerilip, qáwipsizlik etińa baslandı. Ilimiy ekspediciyalar uyushtirilib, Muzeyler ushın kolleksiyalar toplaw jumısı jolǵa qoyıldı, kóplegen Muzeyler dúzildi. Házir Ózbekstandaǵı Muzeylerdiń tiykarǵı bólegi Ózbekstan mádeniyat jumısları ministrligi qarawında. Iri Muzeyler: Ózbekstan tariyxı muzeyi, Temuriylar tariyxı mámleket muzeyi, Ózbekstan kórkem óner muzeyi (1918), A. Ikromov atındaǵı Ózbekstan xalıqları mádeniyatı hám kórkem óneri tariyxı muzeyi, Ózbekstan tábiyaat muzeyi (1876 ) hám b., Respublikanıń derlik barlıq wálayatlarında úlketanıwlıq Muzeyleri, jáhán áhmiyetine iyelik etiw memorial Muzeyler bar.Muzeyler, tálimtarbiya hám ilimiy wazıypalarǵa iye bolǵan Muzeyler sisteması rawajlanıwına obiektiv mútajlikler artıp barıp atır. AQSh, Italiya, Fransiya, Ullı Britaniya, Germaniya, Rossiya hám b. mámleketler eń taraqqiy etken Muzeyler sistemasına iye.Muzeylerdiń xalıq aralıq maydanǵa shıǵıwı b-n olardıń tásir sheńberi keńeyip barıp atır. Bunda kórgezbeler ayırbaslaw birinshi orında turadı. Muzeyler jáhándıń túrli mámleketlerine óz ǵáziynelerin jiberedi, usı waqıtta shet mámleketlerdiń kórgezbelerin ózlerinde qabıl etedi hám kórgezbe hám de Muzeylerde kórsetip beredi. Muzeyler xalıq aralıq materiallıq alokalarni keńeytiwge járdem berip atır, milliy mádeniyatlardıń óz-ara bayıwı hám xalıqlar ortasında hamfikrlikni rawajlandırıwǵa úlken úles qosıp atır.Jáhán Muzeyleri xalıq aralıq shólkemge birlesken, YUNESKO quramında Muzeyler xalıq aralıq keńesi (IKOM) ámeldegi, onıń quramına milliy Muzeylerdiń komitetleri kirgen.