Kongo Demokratiyalıq Respublikası

Kongo Demokratiyalıq Respublikası (Kongo Demokratiyalıq Respublikası ) paytaxtı — Kinshasa qalası. BMSh aǵzası Kongo (Conqo), Kongo Demokratiyalıq Respublikası (République Démocratique du Conqo; 1971—97 jıllarda Zair Respublikası) — Oraylıq Afrikada jaylasqan mámleket. Maydanı 2345, 4 mıń km². Xalqı 65, 71 mln kisi (2012). Paytaxtı — Kinshasa qalası Basqarıw tárepten 11 wálayat (province) qa bólinedi.

Mámleket basqarıw sisteması

K. — respublika. Mámleket hám húkimet baslıǵı — prezident. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı húkimet hám Ótiw parlamenti tárepinen qabıl etiletuǵın dekret nızamlar arqalı prezident ámelge asıradı. Ijroiya hrkimiyatni da prezident ámelge asıradı ; ol húkimet aǵzaların tayınlaydı hám lawazımınan azat etedi.

Tábiyatı

Kongo aymaǵı Arqa hám Qubla yarım sharlardıń Ekvatorial hám subekvatorial regionlarınıń ernekler menen oralǵan Kongo batıǵında jaylasqan. Kongo batıǵınıń eń tómen (300–350 m) allyuvial tegislik bólegi mámlekettiń orayı hám batısında bolıp tabıladı. Janede bálentligi 700–1000 m den 1200–1300 m ge shekem bolǵan supasimon platolar bar. Shaba wálayatındaǵı Mitumba tawları (1889 m), Maniqa (1679 m) hám Kundelungu (1772 m) platolari keń tektonik batıqlar menen bóleklengen. Arqa shegarası boylap bálentligi 2000–3000 m li tawlar jaylasqan. Eń bálent jeri — Kongo hám Uganda shegarasındaǵı Ruvenzori tawı (5109 m). Sunmagan vulkanlar bar. Kúshli jer silkiniwler bolıp turadı. Paydalı qazılmalardan mıs, kolbalt, rux, uran, qalay, temir, volfram hám marganets kóni, boksit, altın, gúmis, platina, almaz, nikkel, molibden, kómir hám basqa elementler qazip alınadı. Íqlımı mámleket arqaında (3° qalası k. menen 3° j. k. aralıǵı ) Ekvatorial, bárháma jawınlı, qublasında hám shet arqada subekvatorial, jazı jawınlı, qısı qurǵaq, Kongo batıǵı jáne onıń átirapındaǵı platolarda eń ıssı ay — marttıń ortasha temperaturası 24—28°, eń salqın ay — iyuldıń ortasha temperaturası 22— 25°. Shıǵısı hám qubla-shıǵısındaǵı tawlarda ıqlım salqınlaw. Shaba wálayatında temperatura iyulda 16°, oktyabrda 24°. Jıllıq jawın Ekvatorial aymaqlarda1700-1800 mm den 2000–2200 mm ge shekem, shıǵısındaǵı tawlarda 2500 mm hám odan kóbirek; shet qublasında 1000 –1200 mm, eń arqasında 1300–1500 mm.

Dáryaları kóp hám suwlı. Eń úlken dáryası — Kongo jáne onıń irmoqlari. Mámleket taptıń 9/10 bólegi Kongo dáryası háwizinde jaylasqan. Derlik hámme dáryalarında bosaǵa hám sarqıramalar bar, gidroenergiya resursları bolsa úlken. Dáryalardıń belgili bólimlerinde ǵana keme qatnaydı. Kongoda Kivu, Teńgenika, Mveru, Tumba hám basqa kóller bar. Kongonıń arqa bóleginde podzollasqan laterit topıraq. Batpaqlasqan topıraq jasıl Ekvatorial joqarı ıǵallıqtaǵı toǵaylar bar. Qubla bóleginde hám eń shet arqasındaǵı qizil topıraqlarda, tiykarınan, boyı bálent otlı savannalar, dárya boyıda bolsa galereyalı toǵaylar ósedi. Qublası -arqa shetindegi qızıl -gúńgirt topıraqlı jerlerde japıraq tógiwshi siyrek savanna toǵayları bar. Shıǵıstaǵi tawlarda biyiklikke kóterilgen tárepke regionlar ózgerip, joqarı ıǵallıqtaǵı Ekvatorial tawlardan bálent taw Ekvatorial otlaqlarına shekem almasınıp baradı. Ruvenzori tawında máńgi qar hám mızlıqlar bar. Toǵaylarda qımbat bahalı aǵashlı qızıl, sarı, eben, limba, agba sıyaqlı terekler, maylı palma, kauchuk beretuǵın ósimlikler ósedi. Haywanat dúnyası júdá bay. Toǵaylarda hár túrlı meshin, jalǵizaq ; savannalarda pıl, nosorog, buyvol, dikobrazn, taw eshki, zebra, jirafa, arıslan, qaplan, gepard, shaǵal, sirtlan, begemot (dárya hám kólde), qustıń hár qıylıları, krokodil, uwlı zatlı jılanlar, balıq hám shıbın-shirkeyler (setse shıbın, termitler) kóp. Milliy baǵları — virunga, Garamba, Salonge, Kaxuzi-Biyego hám basqa

Xalqı

Kongoda 300 den artıq qáwim hám elatlar : luba, Kongo, Ruanda, azonda, bangi, tva hám basqa bar. Xalıqtıń 30% ga jaqinı iri qalalarda jasaydı. Rásmiy tili — fransuz tili; suaxili tilleri, sonıń menen birge, 20 dan kóbirek sóylesiw tili bar. Xalıqtıń yarımına jaqını jergilikli dinlerge, qalǵanları xristian dinine sıyınadı. Zárúrli qalaları : Lubumbashi, Mbuji-Mayi, Kisangani, Kananga, Bukavu, Likasi, Matadi, Kikvit.

Tarıyxı

Házirgi Kongo aymaǵında tómen paleolit dáwirine tiyisli mákan-jaylar hám tas qurallar tabılǵan (Kasai, Lualaba, Luapula dáryalarınıń joqarı aǵımı ). Evropalılar bul jerge keliwinen kóp jıllar aldın Bakuba mámleketi húkim súrgen, ónermentshilik, sawda-satıq rawajlanǵan. Keyin Baluba, Lunda qalası onnan artıq mayda mámleketlikler ámeldegi bolǵan. Xalqı ańshılıq, balıqshılıq, diyqanshılıq, temir hám mıs kónini eritiw jumısları menen shuǵıllanıp kelgen. 15-ásir aqırında portugallar (D. Kan ekspediciyası ) Kongo dáryası háwizine ornalasıp alıp, onı qul bazarına aylandırdı (15—19 -ásirler dawamında onnan 13 mln. nan artıq qul Amerikaǵa alıp ketildi). Jergilikli xalıq kolonizatorlarǵa, jergilikli hámeldarlarǵa qarsı uzaq waqıt gúres alıp bardı (1890 -92, 1895-96, 1897-1900, 1901—07). 19 -ásir 70-jıllarında Belgiya patshası Leopold II hár túrlı focuslar menen úlken aymaqtı basıp aldı. Bul aymaq " Azat Kongo mámleketi" atı menen Leopold II múlkine aylandırıldı (1885). 1908-jıl usı aymaq kompensatsıya ornına Belgiya ıqtıyarına berilgennen keyin, Belgiya Kongosı atı menen onıń koloniyasına aylandı. Hákimiyattı general-gubernator basqardı. Qul sawdası hám ekspluataciyanıń kusheytiwi nátiyjesinde jergilikli xalıq azayıp ketti (1884-jıl 30 mln; 1915-jıl 15 mln.). Soǵan qaramay, mámlekette kolonizatorlarǵa qarsı háreket toqtamadı.

Birinshi jáhán urısı jıllarında hám urıstan keyin kolonizatorlar mámleket tábiyǵıy baylıqları (altın, almaz, mıs hám qalasık.) ni qazip alıp, tasıy basladı. Kongo Demokratiyalıq Respublikasınıń kiripke mólsherlengen tarawları (kauchuk, kofe, kakao), taw kánshilik hám sanaattıń ximiya, azıq-túlik, toqımashılıq, qurılıs materialları sıyaqlı tarmaqları, transport hám energetika rawajlanıp bardı. Katanga, Leopoldvil, Kasai hám Kivu wálayatları tiykarǵı sanaat oraylarına aylandı. Iri qalaları qáddin kótere basladı.

Ekinshi jáhán urısı dáwirinde Belgiya Kongosı AQSh hám Ullı Britaniyaǵa áskeriy strategik shiyki ónim (mıs, qalayı, kobalt, rux, uran hám basqalar ) jetkizip beretuǵın derekke aylandırıldı. Urıstan keyin 40-jıllar , ásirese 50-jıllarda miynetkeshlerdiń koloniya zulımına qarsı háreketi keskin tús aldı. Af-rikalılar kásiplik awqamları dúziw huqıqına eristi (1946 ). Kóplegen mádeniy-aǵartıwshılıq shólkemler dúzilip, olar keyin siyasıy partıyalarǵa aylandı. Bul partıyalar milliy azatlıq háreketin uyumlastırıp, Belgiya húkimetinen ǵárezsizlik beriwdi talap etti. Aqır-aqıbette, Belgiya bul talaptı qandırıwǵa májbúr boldı.

1960 -jıl 30 -iyunda ǵárezsiz Kongo Respublikası daǵaza etildi. Kongo milliy háreketi partiyası basshısı Patris Lumumba bas ministr, J. Kasavubu prezident lawazımın iyeledi. 1960 -jıl sentyabrde Kongo Respublikası BMShǵa qabıllandı. Respublika basshıları ortasındaǵı kelispewshilikler mámleket ǵárezsizligine qáwip tuwdıra basladı. 1960 -jıl evropalılardı qorǵaw sıltawı menen Kongoǵa Belgiya áskerleri bastırıp kirdi. Shabıwshılardı joq qılıw ushın Lumumba soranıwı menen Kongoǵa BMSh armiyası kirgizildi. Lekin bul armiyanıń kúshsizligi nátiyjesinde milliy húkimet húkimetten shetletilip, patriot basshılar táqip etildi. Lumumba ayawsızlarsha óltirildi (1961-jıl yanvar ). Patriotlar ǵárezsizlik gúresin toqtatpadı. Olardıń qısıwı astında parlament shaqırılıp, S. Adula basshılıǵında jańa húkimet dúzildi (1961-jıl iyul). 1964-jıl Kongo Demokratiyalıq Respublikası dep daǵaza etildi. 1965-jıl 25-noyabrde húkimet armiya qolına ótti. Onıń bas komandiri general-leytenant S. S. Mobutu mámleket prezidenti dep daǵaza etildi. Parlament taǵı tarqatıldı, siyasiy partıya hám jámiyetlik shólkemleri iskerligi qadaǵan etildi. Keyingi jıllarda ishki siyasiy jaǵday keskinlesdi. 1997-jıl mámleket awdarıspaǵı nátiyjesinde prezident Mobutu lawazımınan shetletildi. Demokrat kúshler awqamınıń basshısı Loran-Dezire Qáwim húkimet basına keldi. 2001-jıldan mámleket prezidenti — Jozef Qáwim. Milliy bayramı — 30 -iyun — Ǵárezsizlik kúni (1960 ).

Tiykarǵı siyasıy partıyaları hám kásiplik awqamları

Kongo azatlıǵı háreketi, 1998-jıl dúzilgen Demokratiya ushın Kongolılar awqamı, 1998-jıl sırtqıl etilgen; Revolyuciya xalıq háreketi, 1967-jılda tiykar salınǵan ; Demokratiya jáne social rawajlanıw birlespesi, 1982-jılda dúzilgen Federalshılar hám ǵárezsiz respublikashılar birlespesi, 1990 -jılda dúzilgen. Kongo miynetkeshler milliy birlespesi, birlesken kásiplik awqam orayı, 1967-jılda tiykar salınǵan.

Xojalıǵı

Kongo — kán hám reńli metallurgiya sanaatı rawajlanǵan agrar mámleket. Xojalıǵı sırtqı bazar ushın mineral hám awıl xojalıǵı shiyki onimi óndiriske mólsherlengen. Jalpı ishki ónimde awıl hám toǵay xojalıǵınıń úlesi 31, 4%, taw kánshilik sanaatı úlesi 26, 9%, sawda hám xizmet kórsetiw úlesi 33, 9%.

Sanaatı

Ekonomikalıq aktiv xalıqtıń 13% sanaatda bánt. Shaba wálayatında mıs, marganets, Kipushida rux, Lualaba dáryası hám Teńgenika kóli aralıǵında qalayı, Arqa-shıǵısında altın, Chikapa hám Kasai dáryaları háwizinde almaz qazıp shıǵarıladı. Eń iri GESlar Epkin, Kongodıń tómen aǵımında 300 mıń kvt lı GES qurılǵan. Reńli metallurgiya, metallsazlıq, mashinasazlıq, cement, ximiya, toǵayshılıq, aǵash kesiw, kemasazlıq, toqımashılıq, tigiwshilik, kán ayaqkiyimleri, qant-qumsheker sanaatı kárxanaları hám de may, pivo, un zavodları, temeki fabrikaları, Matadi, Kinshasada kemasazlıq hám keme remontlaw kárxanaları, Mvandada neftti qayta islew zavodı bar. Tiykarǵı sanaat orayları : Kinshasa, Lumumbashi.

Awıl xojalıǵı

Ekonomikalıq aktiv xalıqtıń 76% awıl xojalıǵında bánt. Iri plantatsiya hám sharwashılıq xojalıqları menen birge yarım natural mayda diyqan xojalıqları bar. Iri xojalıqlar jetistirgen ónim (palma mayı, kakao, geveya, kauchuk, kofe, shay hám basqalar ) kirip etiledi. Ishki mútajlikler ushın maniok, banan, palız eginleri, salı, mákke, sizal, tarı, qumshekerqamish, paxta, batat egiledi. Qaramal, shoshqa, eshki, qoy baǵıladı, balıq awlanadı. Toǵay baylıqlarınan jetkilikli paydalanılmaydi. Kirip ushın qımbat bahalı aǵash tayarlanadı. May alıw ushın jabayı palma mıywesi teriledi. Ulıwma, awıl xojalıǵı ishki mútajlikti qandirmaydi. Kongoda 16 mıń km ishki suw jolı, 5, 4 mıń km temir jol, 154 mıń km avtomobil jolı bar. Teńiz portları : Matadi hám Boma. Kinshasa hám Lubumbashida xalıq aralıq aeroport bar.

Mineral shiyki ónim kirip buyımlarınıń 80% ın sırtqıl etedi. Shetke mıs, kobalt, rux, qalay, altın, almaz, palma mayı hám dánegi, kofe, chay, kauchuk, aǵash shıǵaradı. Shetten mashina -úskeneler, metall buyımlar, dári-dárman, transport quralları, azıq-túlik, gezleme, janar may keltiredi. Kongo tiykarınan, Belgiya, Lyuksemburg, AQSh, Italiya, Germaniya, Fransiya, Ullı Britaniya menen sawda etedi. Pul birligi — Kongo franki.

Medicınalıq xızmeti

Kongoda juqpalı kesellikler keń tarqalǵan. 1990 -jıllardıń baslarında 4324 emlewxana, sonday-aq, 402 ulıwma emlewxana, 300 den artıq tuwıw uyi, 500 den kóbirek dispanser, 12 medicina orayı, 19 klinika, 5 tuberkulyoz hám 3 psixik nawqaslar emlewxanası, 28 leprozoriy (moxovxana) bolǵan. Olarda 2143 vrach, 20 mıń medicinalıq miyirbiyke hám akusherka isledi. vrachlar Kinshasa, Lubumbashi, Kisangani universitetlerinde, orta medicinalıq xızmetkerler Kinshasadagi medicina bilim orayında tayarlanadı.

Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq shólkemleri

1968-jıldan 6 jasqa deyingi balalar ushın baslanǵısh hám orta bilim beriwdiń 1-basqıshı biypul. Sabaqlar fransuz tilinde; baslanǵısh mektepte jergilikli tillerden paydalanıladı. Baslanǵısh mektep — 6 jıllıq, orta mektep — 6 jıllıq. Mámleket mekteplerinen tısqarı jeke mektepler de bar. Kongoda 19 mámleket, 70 jeke texnikum, 14 pedinstitut bilim dárgayları bolıp, olarda oqıw múddeti — 3—4 jıl Joqarı oqıw orınları : Kinshasa universiteti (1954), Kisanganı universiteti (1963), Lubumbashi universiteti (1955), Elegant kórkem óner akademiyası, Jeńgembidagi agronomiya pánleri institutı hám Kinshasadaǵı pedagogika institutı, sonıń menen birge, ayırım texnikumlardıń 5 jıl oqıtılatuǵın birpara fakultetleri de joqarı maǵlıwmat beredi. Ilimiy mákemeleri: Kinshasada — Oraylıq Afrika ilimiy izertlew institutı (1975), Tropik medicina institutı (1899 ), Kongo geogr. institutı (1949 ), Atom energiyası oraylıq komissarlıǵı (1959 ), geol. izertlewleri byurosı, Lubumbashıda K. tariyx jámiyeti (1974) bar. Kitapxanaları : Kinshasa milliy universitetiniń oraylıq kitapxanası (1954), Lumumbashi universitetiniń kitapxanası (1955), Kisangani universitetiniń kitapxanası, Kinshasadagi xalıq kitapxanası (1932), Kinshasadagi arxiv (1949 ).

Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi. Kongoda 50 den artıq gaz. hám jurnal baspa etiledi. Eń áhmiyetlileri: " Boyoma" (kúndelik gaz.), " Mjumbe" (kúndelik gaz., 1963-jıldan), " Potansye" (" Múmkinshilik", fransuz tilindegi kúndelik gaz., 1982-jıldan ), " Elima" (fransuz tilindegi kúndelik gaz., 1928-jıldan ) hám basqa K. baspasóz agentligi húkimet informaciya mákemesi bolıp, 1957-jıl sırtqıl etilgen. Radio hám televidenie húkimetke karashli. Iri qalalarda 9 radiostansiya hám paytaxtda telestansiya bar.

Ádebiyatı fransuz tilinde hám jergilikli luba, lingala, kikongo hám basqa tillerde rawajlanıp barayotir. K. xalqi qáddi. hám bay folklor dástúrlerinege iye. Xalıq awızsha ijodi úlgilerin jazıp alıw hám baspa etiw 19 -ásir aqırınan baslandı. Belgiyalıq shaqırıqkorlar xristian dinin targ'ib qılıw maqsetinde jergilikli tillerde gaz. hám mektepler ushın sabaqlıqlar baspa etdi. Bul milliy ádebiyattıń qáliplesiwine járdem berdi. Jas K. ádebiyatı, tiykarınan, kolonizatorlar hám shirkew qadaǵalawı astında rawajlandi. Ayırım jazıwchilargina milliy mustakillik ushın gúreske chorlovchi dóretpeler jarata aldı (P. Kabongo qosıqları hám A. R. Balambaning " Qara hayaldıń evolyusiyasi máselesi" dóretpeleri hám basqalar ). 1920—50 jıllar K. ádebiyatında diniy poeziya úlken orın tutdi. Bul ádebiyattıń ayırım wákilleri (A. Isambu, O. Ngongo) kolonizatorlikti fosh etiwshi dóretpeler yezdi. Mámleket ǵárezsizligi daǵaza etiliwi Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúninde P. Lumumba hám basqalardıń haqıyqıy milliy azatlıq ushın gúreske chorlovchi siyasiy tema daǵı qosıqları bosildi.

Nasrda folklor hám etikalıq -diniy tema daǵı gúrrińnavislik salmaqlı orın tutadı. " Babalarimiz", " Jım-jırt jang", " Muhabbat jeńisi" (D. Mutombo), " Aq adam kelgennen keyin... " (A. R. Bokvango), " Kúnde Kalumbi — Afrika qızi" (F. Edm) qıssaları, " Negrlar turmısı saqnalari" gúrrińler kompleksi K. ádebiyatınıń iri úlgileri bolıp tabıladı. Keyingi jıllarda dramaturgiya rawaj taptı. A. Monjita, Bondekve, J. Dizazi pyesalari dańq shıǵardı. Ngal Mbvil a Mpangning " Jambatist viko" hám " Ǵabırıs" romanları Afrikalıq oqımıslı adamlardıń xalıq menen óz-ara munasábetleri mashqalasına arnalǵan. Tiunamo-vumbaning gúrrińleri, Batukezanga Zamenganing qıssalarında social máseleler kóterilgen.

Arxitektorlıǵı hám suwretleytuǵın kórkem óneri

Shaba wálayatı hám basqa orınlarda taw jar taslarına o'yib islengen súwretlerde adamlar, jonivorlar hám ósimlikler suwretlengen, olar neolit dáwirine tiyisli dep shama etiledi. Kóplegen Afrika mámleketleridegi sıyaqlı K. de da úyler shertek diywallı, geyde loydan kvadrat yamasa sheńber etip salınǵan hám ústi topan, pishen, shat menen jabılǵan. Dárya boyida jasawshı balıqchilarning úyleri qazıqlar ústine qurılǵan. 19 -ásir aqırı hám 20 -ásir baslarınan Kinshasa, Boma, Mbandaka, Likasi, Kisongaki, Lubumbashi hám basqa qalalarda kóp qabatlı úyler tropik ıqlımǵa iykemlestirip qurıldı. Keyingi jıllarda metall konstruksiyalardan hám basqa jańa qurılıs materiallarınan paydalanila basladı. Qala shetlerine birdey kórinistegi aǵashtan islengen waqıtsha jaysimon úyler qalashtirib taslanǵan.

Xalıq kórkem ónerinde aǵash háykelsheler islew keń súwret bolǵan. Naǵıslı aǵash nıqaplar islewge áhmiyet beriledi. Bul nıqaplarda túrme-túr keyip (tınıshsızlanıw, ǵázep, quwanısh hám basqalar ) ańlatpalanadı. Koloniya basqarıw princpıı jıllarında K. músinshiliginde evropalıq ustalarǵa eliklew háwij aldı. 1940 -jıllardıń aqırına kelip dáske súwretshiligi payda boldı : A. Montita tábiyat kórinisi, A. Kiabelua portret dóretpeleri jarattı. Bir gruppa súwretshiler rangdor bezew kompozitsiyalari ústinde jumıs alıp bardı. Kinshasada arxitektorlıq institutı hám Plastik kórkem óneri institutı isleydi.

Aǵash hám ılaydan islengen ıdıs ıdıslar tayarlaw, palma tolasidan rangdor shúberek, sebet, shıpta toqıw taraqqiy etken. Adam túsindegi asbap ásbapları, naǵıs oyıwshılıq usılındaǵı mebel, kósher ayqulaq hám túrli ásbaplar soǵıw háwij alǵan. Ónermentshilik rawajlanǵan. Músinshilik hám súwretshilik ayriqsha tárzde endigina rawajlana basladı.

Muzıkası

K. aymaǵında Baluba, Bushong, Kongo, Lunda hám basqa mámleketlikler sırtqıl tabıwınan aldın bakongo, mongo, balengola, lokele, bangala, bateke, baluba hám basqa xalıqlardıń professional muzıka mádeniyatı qáliplesip, rawajlana baslaǵan. Muzıka dástúrleri qanshelli túrme-túr bolmaydıin, bantu hám pigmeylarning muzıkalıq mádeniyatı bólek ajralıp turadı. Xalıq bayramlarında qatnasqan baqsı shayırlar jolbasshılardıń qaharmanlıǵı hám donoligini maqtaw etken.

K. orkestri ngoma, ikonko, júzimu, lokuka naqıralarınan, lira, arfa, sitra, truba, fleyta, burgu hám basqa asbaplardan ibarat. Naqıradan túrli xabarlar beriwde paydalanıladı, sonıń menen birge, ol qosıqshı hám ayaq oyınshı hayal-qızlarǵa jo'r boladı. " Naqıra tili" ga jaslıqtan uyretiledi. Milliy namalardı gitara, saksofon hám basqa Evropa ásbapları menen birge atqarıw etken professional orkestrlar K. de gitara usılı dep atalǵan. Miynet processleri (balıq tutıw, eskek esiw, diyqanshılıq jumısları ) waqtında qosıq búydew hám oyın túsiw ádet bolǵan. Ataqlı qosıqshıları : Lvambo Makiadi, Tabu Ley, Abeti Masikinl, Mpongo Lav hám basqa 1968-jıl Kinshasada Milliy muzıka hám teatr kórkem óneri akademiyası sırtqıl tapqan. Professional kadrlar Milliy kórkem óner institutında tayarlanadı.

Teatr kórkem óneri xalıq úrp-ádetleri hám bayramları tiykarında áyyemginen rawajlanıp kelgen. Ekinshi jáhán urısınan keyin Evropa mádeniyatı tásirinde daslep háweskerler to'garagi, keyin dramaturgiya payda boldı. Súwretshi hám dramaturg A. Monjita Leopoldvilda K. folklori ligası truppasi — " Lifoko" ni tuzdi. Truppa 1960 -jıl ortalarına shekem saqnalastırılǵan ertaqlar hám turmıs syujetlari tiykarında tamasha kórsetken.

Ǵárezsizlik jıllarında háweskerler teatrlari jáne de rawajlandi. Olar repertuaridagi " Ngongo Lyutete" (D. Balamba), " Uganda miynetkeshleri" (M. Andren), " Ngombe" (A. Monjita) hám basqa pyesalarda tariyxıy, tárbiyalıq hám diniy tema daǵı waqıyalar sawlelengen.

Jańa sırtqıl etilgen " On ikkilar teatri" de qoyılǵan " Optimist", " Saylaw siri" hám basqa pyesalarda social qarama-qarsılıqlar, ótken zaman sarqitlari sın pikir etilgen. 1969 -jıl Kinshasada milliy teatr truppasi tuzildi. Bul truppaning " Jayranlar otilmasin", " Qara masih yamasa Simon Kimbangu" spektakllarında átirap ortalıqtı qorǵaw máseleleri kóterilgen, kolonizatorlik tiykarları fosh etilgen. Bul truppa professional teatr — Milliy teatr kompaniyasına aylantırildi, onıń janında 2 truppa: milliy balet hám drama truppalari bar. Olardıń jumıslarında Afrikaǵa tán koloritni saqlaw menen birge zor ańlatpalı ijroga bólek itibar beriledi. B. B. Dadyening " Mırza Tog'oNini", G. Oyono-Mbianing " Taǵı bir eskertiw" pyesalari, Molyer hám Gogol dóretpeleri buǵan mısal bóle aladı. K. de milliy kinematografiya endigina rawajlana basladı^[1].

Tariyxı

Xv-XvI ásirlerde házirgi Kongo aymaqlarında Teke,Laongo mámleketleri bolǵan.1875 jılda fransuzlar koloniyaǵa aylantıra basladı.1891 jılda Fransuz Kongosi dúzildi.1910 jılda Fransuz Ekvatorial Afrikası dúzilgen waqıtta koloniya aymaǵı ekige bolındı -Gabon (garbiy bólim) hám Kongo (sharqiy bólim). Kongo 1960 jılda mustaqillikka eristi.

Geografiyası

Paydalı qazilmalari

Haywanat álemi

Aymaqlıq bóliniwi

Baslı maqala: Kongo Demokratiyalıq Respublikasınıń aymaqlıq bóliniwi

Kongo Demokratiyalıq Respublikasınıń 2005-yilgi konstitusiyasida 26 provinsiyaga bólinedi. Házirde mámlekette 26 provinsiya bar. Avallari 11 wálayat bolǵan.

Tiykarǵı qalalar

Baslı maqala: Kongo Demokratiyalıq Respublikasındaǵı qalalar

Kinshasa

Derekler

↑ ÓzME. Birinshi bet. Tashkent, 2000-jıl

[1] ÓzME. Birinshi bet. Tashkent, 2000-jıl

[1]