Kodeks-kumanikus

Ortà Aziya xalıqları arasında oǵuz-qıpshaq tili ádebiy tildiń payda bolıwına tiykàr salǵanı sıyaqlı, bul úlkeniń xalıqlarınıń payda bolıwında qıpshaqlardıń qáwimlik birligi hám qıpshaq tiliniń tásiri de úlken áhmiyetke iye bolǵàn. Bul kitaptıń túp nusqası XIII ásirde Gota shrifti menen kóshirilgen bolıp, Venecianıń Mark áwliye kitapxa- nasında saqlanbaqta. Onı bul kitapxanaǵa XIV ásirde jasaģan, atı pútkil dúnyaģa belgili Italiyanıń talantlı shayı- rı F. Petrarka 1362-jılı sıylıqqa bergen. Petrarka nıń ózi XIV ásirde jasaģan bolsa da, kitaptıń kóshirilgen dáwiri XIII ásir, dep uqtırıladı. Venger alımı Geza Kun 1880-jılı «Kodeks kumanikus» tı latın tiline awdarıp, Budapesht qalasında baspadan shıǵardı. Bunnan keyin bul másele menen kórnekli orıs tyurkologi VRadlov shuǵıllandı. Bunnan keyin bul másele menen qazaq, ózbek hám qaraqalpaq alımları da keńnen shuǵıllanıp kiyatır. «Kodeks kumanikus»tı izertlewshilerdiń hámmesi de «bul miynet negizinen qıpshaq tili tiykarında payda bolǵan házirgi qaraqalpaq, qazaq, qırǵız, ózbek, tatar,bashqurt, noǵay, qarashay, qumıq, qarayım tilleriniń negizi» sıpatında qaraydı. Bul kitapta sol XII—XIII ásirlerde jasaģan ata-baba- larımızdıń aytqan tolǵawları, naqıl-maqalları, ańız hám jumbaqları berilgen. Ondaģı jumbaqlardıń, hátte, házirgi qaraqalpaq tilinde qollànılatuǵın jumbaqlardan parqı joq.