Kleopatra

Kleopatra vII Filopator (áyyemgi grekshe: Κλεοπάτρα Φi'λοπάτωρ; eramızǵa shekemgi 69—30 -jıllar ) — MakedonlarningPtolemey (Lagid) áwladınan ellinistik Mısırdıń aqırǵı Malikasi. Rim generali Mark Antonining dramatik muhabbat gúrrińi menen ataqlı. Onıń húkimranlıǵınıń sońǵı jıllarında Egipet Rim tárepinen jawlap alıw etildi, Kleopatranıń ózi Oktavianıń tutqın hayalına aylanbaw ushın óz janına qas etdi. Ol filmler hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı dóretpelerdiń eń ataqlı áyyemgi qaharmanlarınan biri bolǵan.

[[Fayl:Kleopatra-VII.-Altes-Museum-Berlin1.jpg|280px|súwret]]
Tuwılǵan sánesi	13-yanvar b. e. sh. 69
Qaytıs bolǵan sánesi

Ulıwma maǵlıwmat

Kleopatra VII Egipetti 22 jıl izbe-iz ájaǵaları (olar dástúriy túrde rásmiy erler) Ptolemey XIII hám Ptolemey XIV menen birgelikte, keyininen Rim komandiri Mark Antoniymenen haqıyqıy nekede basqargan. Ol Rim istilosidan aldın Mısırdıń aqırǵı ǵárezsiz húkimdarı edi. Ol Yuliy Sezar hám Mark Antoniy menen bolǵan muhabbatı sebepli keń ataqlılıqqa eristi. Onıń Sezardan Sezarion atlı balası, Antoniydan eki balası hám bir qızi bolǵan bolıwı múmkin. Kleopatra ushın derekler -Plutarx, Suetonius, Appian, Dio Cassius, Josephus Flavius. Kóbinese, áyyemgi tariyx izertlewlerine kóre, Kleopatranı qaralaw Mısırǵa qaraqshılıq etken Oktavian jáne onıń átirapındaǵılar tárepinen ámelge asırılǵan, olar hár qanday jol menen xanzadaǵa dóhmet etiwge umtıla otırıp, onı tek ģana Rimdiń qáwipli dushpanı, bálkim Antoniydiń jawız kósemi retinde de kórsetgen. Biraq, birpara tariyxshilar ele de oǵan qoyılǵan buzıqlıq hám ótirik haqıyqat ekenligine ıseniwde. Mısalı, eramızǵa shekemgi IV asirde jasaǵan Rim tariyxshısınıń Kleopatra haqqındaǵı hukmi saqlanıp qalǵan. Avreliy viktor : " ፄOl sonshalıq buzıq edi, ol tez-tez ǵarlıq qılatuǵın edi hám sonday gózzallıqqa iye edi, kóp adamlar onı bir keshede iyelew ushın ólimleri menen tóleytuģın edi ".

Kelip shıǵıwı

Ptolemey XII Auletestıń marmar byusti. Luvr muzeyi. Parij

Kleopatra eramızǵa shekemgi 69 jılda tuwılǵan. (rásmiy túrde Ptolemey XII húkimranlıǵınıń 12 jılı ) shamalarǵa kóre Iskandariyada. Ol patsha Ptolemey XII Auletning ush (málim) qızlarıdan biri (kánizekten tuwılǵan bolıwı múmkin), sebebi Strabonning sózlerine kóre, bul patshanıń tek bir nızamlı qızı, eramızǵa shekemgi 58-55 jıllarda Malika Berenis Iv bolǵan. Kleopatraning balalıǵı hám jaslıǵı haqqında hesh nárse málim emes. Shubhasız, ákesi taxtdan aǵdarılǵan hám Mısırdan haydalgan. Onıń qızı (Kleopatraning singlisi) Berenis Malika bolǵan 58-55 jıllardaǵı qozǵalańdan qattı tásirlengen. Siriyanıń Rim gubernatori Gabiniyning áskerleri tárepinen taxtga tiklengen Ptolemey XII ózin oba, repressiya hám adam óltiriwshiliklerge taslaydı (bunnan Berenitsa jábirleniwshi boldı ). Nátiyjede, ol quwırshaqqa aylanadı, tek Rim bar ekenligi sebepli húkimette saqlanadı hám mámleket finansı dárdeserge túsedi. Atasınıń húkimranlıǵı dáwirindegi qıyınshılıqlar bolajaq Malikaga saboq boldı, ol raxiplerden jáne onıń jolında turǵanlardıń barlıǵınan, mısalı,miloddan aldınǵı 44-jılda kishi úkesi Ptolemey XIvdan keyinirek singlisi Arsinoe Iv den qutılıw ushın barlıq qurallardı isletdi.e

Taxtga jol

Eramızǵa shekemgi 51-jılda dúnyadan ótken Ptolemey XIInıń wásiyatnaması taxtti Kleopatra jáne onıń úkesi Ptolemey XIII ga tapsırdı, ol sol waqıtta shama menen 9 jasda edi hám ol rásmiy túrde turmısqa shıqtı, sebebi Ptolemey áwladı ádeti boyınsha biradar óz sińlisine úyleniwi kerek edi. Ptolemey shańaraǵı daǵı barlıq qızlar Kleopatra, ul balalar bolsa Ptolemey ısımlarına iye edi. Kleopatra óziniń úkesi - kúyewinen úlken edi hám hayal -regent boldı. Ol 18 jasında taxtga Rim menen kelisim halda rásmiy ataǵı menen o'tirdi: Tea Filopator (Thea Filopator), yaǵnıy atasın jaqsı kóretuǵın hayal quday (eramızǵa shekemgi 51 jıldaǵı steladagi jazıwdan ). Húkimranlıqtıń dáslepki úsh jılı,Nildıń jetkilikli dárejede suw basıwı nátiyjesinde payda bolǵan eki jıllıq ónim jetispewshiligi sebepli ańsat kechmadi. Hukmdarlardıń keliwi menen tezlik penen partiyalardıń jasırın gúresi baslandı. Kleopatra daslep jalǵız ózi húkimranlıq etdi, inisin alıp tasladı, lekin keyin ol hámeldar Potinusga (húkimet baslıǵı bolǵan ), komandir Axilles jáne onıń tárbiyashısı Teodotga súyenip ósh aldı. 27-oktyabr eramızǵa shekemgi 50-jıl. dagi tariyxıy hújjetlerde Ptolemey atı birinshi orınlarda jazılǵan. Eramızǵa shekemgi 48 jıldıń jazında Siriyaģa qashıp, onda ásker toplaǵan Kleopatra bul áskerdiń basında Egipet shegarasında, Pelusiy qorǵanınan onsha uzaq bolmaǵan orında rezidenciya quradi; úkesi onda armiya menen birge jaylasıp, onıń mámleketke kiriwin to'sgan edi. Burılıw noqatı Rim senatori Pompeyning Mısırǵa qashıp ketiwi hám Ptolemey tárepdarları tárepinen óltiriliwi edi.

Kleopatra hám Sezar

" Kleopatra hám Sezar". Jan-Leon Jeromning suwreti (1866) )

Bul waqıtta gúreske Rim aralasadı. Eramızǵa shekemgi 48-jıl iyun ayınıń baslarında Farsalda Yuliy Sezar tárepinen jeńiliwge dus kelgen Pompey Egipet qirģaģında payda bolıp, Egipet patshasınan járdem soraydı. Jas Ptolemey XIII, anıqraģı, onıń máslahátshileri jeńimpazlardıń saqıy marhamatına erisiwge úmit etip, Rimdi jeksen etiwdi buyırdı. Bul Pompey Egipet topıraǵına qádem qoyıwı menen, pútkil átirapındaǵılar kóz aldında ámelge asırıldı (28 sentyabr, 48 jıl ). Biraq patsha nadurıs oyladı : Pompeyni táqip etip, eki kúnden keyin Mısırǵa qo'ngan Sezar bul qırģınnan ǵázeplenıp, Pompeyning basın Iskandariya diywallarına ko'mip, onda Nemesis zıyarat ornın qurdı. Bir ret Egipette Sezar óz ǵáziynesin Ptolemey XII taxtni qayta tiklew ushın etken háreketleri dawamında Rim bankiri Rabiriusga bergen hám Sezar házir bolǵan qarızlar járdeminde toltırıwǵa háreket etdi. Suetoniusning jazıwısha, Gejir «Egipetti Rim wálayatına aylandırıwga» ፄjur'at eta almadiፄ, ፄtoki qanday da ǵayratkor gubernator oǵan [katta resurslarǵa iye bolǵan wálayat] jańa máseleler ushın súyene otirip qolmasdiፄ ». Biraq, Gejir patshalar bahsida hakamlik qılıw niyetinde ekenligin járiyaladı. Ptolemey XIII Pompey tárepinen tán alınǵan haqıyqıy hukmdor edi, sol sebepli Sezar Kleopatra menen qızıqtı, ol qúdireti sebepli quwırshaqqa aylanıwı múmkin edi. Kelgeninen kóp ótpey, ol Kleopatranı Iskandariyadaģı rezidenciyasına shaqıradı. Ptolemey adamları tárepinen qorǵawlanatuǵın paytaxtqa kirip barıw ańsat jumıs emes edi; Bunı ámelge asırıwda Kleopatraga óziniń ıshqıpazı Sitsiliyalik Apollodor járdem berdi, ol Malikani jasırınsha balıq tutıw qayig'ida alıp ótti hám keyin onı úlken keprende yashirgan halda Sezarning reti kelgendege alıp bardı (filmlerde suwretlanganidek ǵalında emes) Kleopatra ǵalıına qarang). Bul faktdan biz Malikaning mort fizikasi haqqında juwmaq etiwimiz múmkin. Ózin Rim diktatorınıń ayaqlarına tastap, Potinusning qatl etilishini talap etip, óz zalımlarınan qattı shaǵım ete basladı. 52 jaslı Gejir jas Malikani Ptolemey XII shıdamlılıǵıge qaytıw onıń siyasiy máplerine tuwrı kelgenligi sebepli asirga aldı ; Ertesi kúni azanda Gejir bunı 13 jaslı patshahga járiyalaǵanda, ol ǵázeplengen halda saraydan yugurib shıǵıp, jıynalǵanlarǵa qıyanat etilgenin aytıp baqira basladı. Alaman kóterilis kóterdi; biraq Sezar sol waqıtta patshanıń wásiyatnamasın oqıp, onı tınıshlantirishga eristi. Biraq, Gejir ushın jaǵday jáne de quramalılasdı. Oǵan joldas bolǵan otryad tek 7 mıń askardan ibarat edi; Afrikada óltirilgen Pompey tárepdarları toplanıwdı jáne bul jaǵdaylar Ptolemey partiyasında Gejirden qutılıw umidini oyatdı. Potin hám Axilles Iskandariyaga ásker shaqırdı ; Potinusning Gejir tárepinen qatl etiliwi endi kóterilisti toqtata almadı. Rimliklerdiń hiylekerlik hám óz qálew-shıdamlılıǵıden ǵázeplengen qala xalqı tárepinen qollap -quwatlanǵan áskerler Ptolemey XIII jáne onıń singlisi Arsinoe olarǵa qashıp ketkenlerinde, baslıqtı qabıllawdı. Nátiyjede, Gejir eramızǵa shekemgi 48 jıl sentyabrde qamal etilgen hám Iskandariya korollıǵılıq kvartalida armaturadan úzilgen. Sezar hám Kleopatra tek Pergamonlik Mitridatlar basshılıǵındaǵı áskerlerdiń jaqınlashuvi sebepli qutqarildi. Kóterilisshiler eramızǵa shekemgi 47-jıl 15-yanvarda jeńiliwge dus keldiler. Mareotian ko'li qasında, patsha Ptolemey qashıp ketayotib, Erisiw dáryasına cho'kib ketti. Arsinoe asirga alındı hám keyin Gejirdiń g'alabasida ustap turıldı. Sonnan keyin Sezar hám Kleopatraning Erisiw boylap 400 dane kemede shawqımlı bayramlar menen birgelikte sayaxatı baslandı. Kleopatra basqa úkesi Ptolemey XIv menen rásmiy túrde birlesken halda, tiykarınan Rim protektorati astında Mısırdıń bólintuǵın húkimdarına aylandı, onıń kepilligi Egipette qalǵan ushlegion edi. Gejir ketkeninen kóp ótpey, 47-jıldıń 23-iyunında Kleopatraning balası dúnyaǵa keldi, ol Ptolemey Sezar atınıń aldı, lekin ol tariyxga iskandariyaliklar tárepinen berilgen Sezarion laqapı menen kirdi. Onıń júzi hám jaǵdayında Gejirge júdá uqsaslıǵı dawa etilgen