Jer qabıǵı

Jer qabıǵı — Jerdiń eń betinde jaylasqan qattı qabıǵı. Qalıńlıǵı ortasha 35—40 km. Zatlardıń ortasha tıǵızlıǵı 2,7 gr/sm3. Jer kóleminiń 1% in, massasınıń 0,4 % in quraydı. Mantiyadan Moxo shegarası arqalı ajıralıp turadı. Jer qabıǵı ximiyalıq elementler, minerallar, taw jınıslarınan ibarat. Eń kóp tarqalǵan ximiyalıq elementler kislorod, kremniy, alyuminiy bolıp tabıladı.

Siz 6-klass sabaqlıǵında jer qabıǵı materik hám okean jer qabıǵına bólinedi, dep oqıǵansız. Endi bolsa, olarǵa qosımsha aralıq hám riftogen jer qabıqları da ajıratılıwın bilip alasız. Sizge belgili, materik jer qabıǵı 3 ke, yaǵnıy shógindi, granit hám bazalt qatlamlarınan dúzilgen. Bunday qatlamlardı ajıratıw shártli bolıp tabıladı. Shógindi qatlam eń júzede jaylasqan bolıp, qalıńlıǵı 15—20 km ge deyin, háktas, qum, saz, (gil) hám basqalardan ibarat. Granit hám bazalt qatlamlar hárbiriniń qalıńlıǵı 10—15 km di quraydı.

Okean jer qabıǵı okean túbine tuwrı keledi. Qalıńlıǵı 5—10 km bolıp, shógindili hám bazaltlı qatlamlardan dúzilgen.

Aralıq jer qabıǵı ortasha qalıńlıǵı 15—30 km, 3 bólimnen ibarat:

1. shetki teńiz sayızlıǵı;
2. atawlar ornı;
3. tereń shókpeler.

Teńiz sayızlıǵı hám tereń shókpeler astında granit qatlamı joq, shógindi hám bazalt qatlamlarınan ibarat. Granit qatlam tek ǵana atawlar astında payda boladı. Evraziya materiginiń shıǵıs jaǵalarında, Arqa hám Qubla Amerikanıń shıǵıs hám batıs jaǵalarında bar.

Riftogen jer qabıǵı orta okean dizbeklerine tuwrı keledi. Qalıńlıǵı 1,5—2 km bolıp, 2 qatlamnan ibarat. Shógindi qatlamnıń qalıńlıǵı 1-2 km, bazalt qatlam rift oypatlıqlarında (jer jarıqlarına) áste-aqırın unıraydı hám onsha qalıń emes.