Hugo Chávez

Hugo Rafael Chávez Frías (aytılıwı: Ugo Rafael Chaves Frias; 28-iyul, 1954 — 5-mart, 2013) 1999-jıldan tap 2013-jılǵı ólimine shekem Venesuela prezidenti bolǵan. 1997-jıldan Besinshi Respublika Háreketi siyasiy partiyası, 2007-jıldan bolsa Venesuela Birlesken Socialistlik Partiyası (PSUV) basshısı bolǵan. Óziniń bolivarianizm hám „XXI ásir socializmi“ siyasiy ideologiyalarına súyene otirip, ol mámlekette Bolivar revolyuciyası social joybarı sheńberinde jańa konstituciya, qatnasıwshı demokratiyalıq keńesler, qatar zárúrli sanaat tarawlarınıń mámleketlashtiriliwi, den-sawlıqtı saqlaw hám bilimlendiriw tarawlarınıń mámleket tárepinen finanstıń asırılıwı, jarlılıqtı kemeytiw sıyaqlı socialistlik reformalar alıp bardı.

Tuwılǵan sánesi	28-iyul 1954(1954-07-28)
Qaytıs bolǵan sánesi	5-mart 2013(2013-03-05) (58 jasta)

Ómiri

Sabaneta qalasında jumısshı shańaraǵında tuwılǵan Chávez áskeriy oficer bolıp jetisti. Venesuela siyasiy sistemasınan kewli tolmaǵanınan keyin ol 1980-jıllar basında onı tónkeriw ushın jasırın Revolyuciyalıq Bolivarian Háreket-200 (MBR-200) ge tiykar saldı. Chávez 1992-jılǵı áwmetsiz mámleket awdarıspaǵına urınıwda MBR-200 háreketin prezident Carlos Andrés Pérez'diń Demokratiyalıq is partiyasına qarsı alıp shıǵıp, sol qılmısı ushın qamaldı. Eki jıldan keyin ol azatlıqqa shıǵıp, Besinshi Respublika Háreketi atlı social-demokratiyalıq partiyaǵa tiykar salındı hám 1998-jılǵı prezidentlik saylawında jeńimpaz shıqtı. Keyinshelik, ol marginallasqan toparlarǵa keńlew huqıqlar beretuǵın hám Venesuela húkimeti dúzilisin ózgertiriwshi jańa konstituciyanı ámelge asırdı hám 2000-jılǵı ulıwma saylawda qayta saylandı. Ekinshi prezidentlik múddetinde ol Bolivar wazıypaları, kommunal keńesler hám jumısshı-basshı kooperativler sisteması hám de jer reforması programmasın engizdi. 2012-jıl 7-oktyabrde Chávez náwbettegi saylawda qarsılası Henrique Capriles'ti jeńip, tórtinshi márte sayland.

Siyasattaǵı iskerligi

Burınǵı ásker Chaves Venesuela siyasiy saqnasına 1992-jılda ámelge aspaǵan áskeriy revolyuciyası menen kirip keldi. Qamaqta ótkergen eki jılı artınan ol siyasatqa qayttı hám 1998-jılı bolıp ótken saylawlarda iri sırıs menen prezidentlik lawazımın qolǵa kirgizdi. Ózin socialist hám revolyuciyashı dep ataǵan Chaves jarlı qatlam arasında dawamıy sırısqa iye bolǵan hám Venesuelanıń neft sawdasınan jıynalǵan baylıǵın social siyasatları jolında qóllawı menen sońǵı saylawlarda da jeńimpaz shıqqan. Lekin, onıń sınshıları Chavesni ekonomikanı joq qılıw qılıw hám mámleketti diktatura tárepke etaklashda ayblab kelisken. Xalıqaralıq saqnada Chaves AQSh „imperializm“iniń tiykarǵı sınshısı bolǵan hám Vashingtondı ózine qarsı 2002-jılda ámelge aspay qalǵan mámleket awdarıspaǵı háreketinde ayıplaǵan. [[null|solğa|nobaý|Hugo Chavez Porto Alegr Braziliyaga tashrif davomida]] Chávez óz siyasatın anti-imperialist dep suwretlegen, neoliberalizm hám qospaslik kapitalizmini keskin sın pikir etken. Ulıwma alǵanda Chávez AQSh sırtqı siyasatınıń kózge kóringen raxiplerinen biri edi. Ózin Kuba daǵı Fidel Castro kommunist húkimeti hám Boliviya daǵı Evo Morales, Ekvador daǵı Rafael Correa hám Nikaragua daǵı Daniel Ortega sotsialist húkimetlerine birlespeshi tutqan Chávez húkimeti de Lotin Amerikası daǵı sotsializm tolqını bólegi bolıp kóringen. Ol Lotin Amerika integraciyası tárepkashi bolıp, Qubla Amerika Mámleketleri Birlespesi, Amerika Bolivar Birlespesi, Qubla Banki hám TeleSur regionlıq televidenie tarmaǵın dúziwde kómeklashgan. Chávez da watanında, da shet elde jánjelli hám kelispewshiliklerge baslawshı shaxs retinde qabıl etilgen.

2011-jıl 30 -iyunında Chávez saraton kletkaları aralas irińlegen isikti alıp taslaw maqsetinde etilgen xirurgiya ámeliyatınan dúzelayotgani haqqında xabar berdi. 2012-jıl dekabrinde ol ekinshi ámeliyatqa mútajlik sezdi. 2013-jıl 10 -yanvarında ol antyod etiwi kerek edi, biraq Venesuela Milliy Assambleyası inauguratsiyani ol Kuba daǵı úshinshi ámeliyatınan qaytıp kelip, dúzelgunicha qaldırishga razı boldı. Chávez 2013-jıl 5-mart kúni 58 jasında opat etdi.

Jeke ómiri

Chaves eki márte úylengen. Birinshi turmısı Nensi Kolmenares (Nancy Colmenares) menen 1992-jıl ajrashgan. Ekinshi hotini jurnalist Marisabel Rodriges Oropesa (Marisabel Rodríguez Oropeza) menen 2002-jılǵa shekem birge jasaǵan.

Bes perzenttiń ákesi. Birinshi turmısınan tórt perzent: Rosa virxiniya, Mariya Gabriela, Ugo Rafael (Hugo Rafael), Raul Alfonso (Raul Alfonzo) hám ekinshi turmısınan bir qız Rosines (Rosinés) larning ákesi.

Twitterda Ugo Chavesning óz mikroblogi bar. Ol mikroblogi arqalı túrli sıylıqlar jalǵawıb da turadi. Chaves Kuba jetekshisi Fidel Kastro hám Boliviya Prezidenti Evo Maraleslarga da Twitterda mikroblog júrgiziwge shaqırǵan.

Salamatlıǵı hám ólimi

• 2011-jıldıń ortalarında Venesuela prezidenti rak penen kesellengeni anıqlanǵan.
• 2011-jıldıń oktyabr ayında ol emleniw kursın tabıslı tamamlaǵanı haqqında járiyalaǵan. 2012-jıldıń iyul ayında ol taǵı bir ret emleniw kursınan jaqsı ótkenin xabarladı.
• Sońǵı eki jıl dawamında Chaves onkogoliyalıq kesellikke qarsı gúresip jasadı. 58 jaslı Chaves,2013-jıl 5-marttan 6-martqa óter keshesi dúnyadan ótti.
• Venesuela húkimeti Ugo Chavestiń ólimi múnásibeti menen jeti kúnlik matam járiyaladı. Chaves tárepdarları hám xalıqtıń kópshilik bólegi „Biz bárshemiz Chavespiz“ („We are all Chavez!“) uranı astında Karakastaǵı Chaves jatqan áskeriy emlewxana aldında toplandı hám Paytaxt maydanlarına shıqtı.
• 8-mart kúni, Venesuelanı waqtınsha basqarıp atırǵan vice-prezident Nikolas Maduro Chaves óligi paytaxt Karakastaǵı áskeriy akademiya muzeyine jayǵastırılıwına qarar etilgenin xabarladı. Ugo Chaves óligi kómilmesten, „Lenin sıyaqlı“ mumiyalastırılıp, jámiyetshilik máńgi kóre alıwı ushın shiyshe ıdıs ishine salıp qoyılıwı daǵaza etildi.

Siltemeler

• Rasmiy blogı (isp.)
• Уго Чавеснинг ҳаёти суратларда