Hárre

Hárre, (Apis mellifera L.) — jer júzinde 20 millionnan aslam hárreler bar. Hárrelerdin' watanı qubla Aziya esaplanadı. Haázirgi dáwirde qubla keńliklerden shetki arqaǵa shekem tarqalǵan. Hárreler, kóbinshe, shańaraq bolıp jasaydı. Bir shańaraq bir ana (xalıq tilinde "patshası" dep te júritiledi), bir neshe mıń isshi ha'm bir neshe júz erkek hárreden ibárat. Ana hárrenin' uzınlıǵı. 20 – 25 mm, salmaǵı 200 – 250 mg , báhárden gúzge shekem máyek qoyıw ha'm shańaraqtı basqarıw wazıypasın isleydi. Qanatı denesinin' yarımın qaplaydı, nektar, gúl shańın jiyiriwshi apparatının' júkligi menen parıq qıladı. Bir sutkada 2 — 2,5 mın' ma'yek qoyadı. Eger lichinkalardı isshi ha'rreler pal hárre súti menen azıqlandırıp tursa 16 kúnde ana hárre shıǵadı. Bir shańaraqta jazda 60 — 80 mıń, qısta 10—15 mıń isshi hárre boladı, saatına 60 km tezlikte usha aladı, shańaraqta 2 – 3 km hám onnan artıq uzaqlıqqa ushıp barıp, nektar hám gúl shańın jıynaw, nektardı palǵa aylandırıw, mum islew, lichinkalardı baǵıw, ketek qurıw, uyanı qorıqlaw kibi islerdi ámelge asıradı. Hárreler qádimnen qımbatlı zat bolǵan palı, propolis, mum, ana hárreleri súti, hárre záhári hám palın alıw, sonday-aq awıl xojalıǵı eginlerin miyweli baǵlardı shańlatıw ushın baǵıladı (palhárreshilik). Hárre shańarag'ı bir máwsimde 683140 – 150 kg pal toplaydı, bunnan 100 kg hárre shańarag'ına sarıplansa, 40 – 50 kg ajıratıp alınadı. Hárre shańaraq aǵzalarınıń xızmet jumısları ózara baylanıslı bolǵanlıqtan olardıń birewi hám ózinshe ǵárezsiz ómir keshire almaydı. Nássilleri: Orta Rossiya toǵayı (qaramtır) hárre násili (A.m. millifera) — en' kóp tarqalǵan nássillerge kiredi. Ol iri, paldarlıǵı joqarı, suwıqqa shıdamlı, hár bir shańaraqtan 100 kg ga shekem pal alıw múmkin. Kavkaz (Gruziya) taw-qońır hárre násilli (A. m. cavcasica) — kóbinshe, Zakavkaze, Worta Aziyada tarqalǵan. Karpat hárresi násilli — Batıs Ukrainanın' tawlı rayonları ha'm Karpat artında kóp ushıraydı. Reńi qaramtır, tábiyatı jumsaq, quyrıǵı uzın. Italiya sarı hárresi násilli (A.m. ligustuca)nıń kelip shıǵıwı Italiya esaplanıp, Kanada, AQSh, Avstraliya ha'm Jan'a Zelandiyada tarqalǵan. Keyin ala Finlyandiya, Yaponiya, Qıtay,Hindistanǵa hám keltirilgen. Shıǵıs hárresi násilli — Uzaq Shıǵıs (Pri-more, Xabarovsk)da kóp tarqalǵan. Násil Ukraina, Orta Rossiya, Italiya ha'm Kavkaz hárreleri qatnasında jetistirilgen, paldarlıǵı ortasha. Ukraina kúlreń hárre násilli (A.m. carnica) — Yugoslaviya, Avstriya tawlarında keń tarqalǵan.

Hárre

Galereya