Elektr togı

Elektr toǵı — elektr zaryadlarınıń tártipli háreketi. Elektr togı payda bolıwı hám hár waqıtta payda bolıp turıwı ushın:

zatda erkin elektr zaryadları;
olardı tartipli háreketke keltiriwshi elektr maydan;
shınjır jabıwlı bolıwı kerek.

Zaryadlı zárreler tok tasıwshılar dep ataladı. Metallar hám yarımótkizgishlerde tok tasıwshılar elektronlardan, elektrolitlarda teskeri hám kerisinshe ionlardan, ionlasqan gázlerde teskeri hám keri ionlar hámde elektronlardan ibarat.

Zaryadlı zárrelerdıń elektr maydan tásirinde jismge tiyisli kóshiwi nátiyjesinde payda bolatuǵın Elektr togı otkiziwshenlik togı dep, zaryadlang'an makroskopik zat (máselen, suyıqlıq yaki gaz)lerdıń kóshiwinen júzege keletuǵın elektr togı konveksion tok dep ataladı. Jıljıw toǵı dep atalatuǵın tok hám bar. Bul tok zaryadlar háreketine baylanıslı bolmay, kerisinshe elektr maydan kúshlengenliginiń waqıt boyınsha ózgeriwine baylanıslı (proportsional) boladı. Sıljıw toǵı magnit maydan payda qılıw imkaniyatı ushın ǵana ótkeziwshenlik hám konveksion tokqa ekvivalentdir.

Elektr toǵınıń payda bolıwına tok sebepli júz beretuǵın tómendegi tásir yaki hádiyselerge qarap biliw múmkin:

Issıllıq tásiri — tok ótip atqanda ótkizgish (ata ótkizgish onnan teskeri) qızıydı;
ximiyalıq tásiri — Elektr toǵı ótkizgishdiń ximiyalıq quramın ózgertiredi (máselen, elektroliz hádiysesi);
magnit tásiri (máselen, toklı ótkizgish qasında magnit milliniń aǵıwı, elektromagnitler);
kúsh tásiri (máselen, magnit maydanında toklı ótkizgishtiń aǵıwı, elektr dvigateller);
jaqtıllıq tásiri (máselen, siyreklengen gazlerde razryad, elektr oǵıjayı). tok kúshi ampermetr, milliampermetr, mikroampermetr hám galvanometr menen ólshenedi.

Zaryadlardıń tartipli háreketine ózgermes tok dеp ataladı. Toktıń jónelisi sıpatında keri zaryadlardıń háreket jónelisi qabıl qılınǵan.