Badruddin Muhammad ibn Mahmud al Kárdáriy
Badruddin Muhammad ibn Mahmud ibn Abdulkáriym al Kárdáriy-«Хоharzada» atı menen tanılǵan. Ádette qaysı bir tanımal ulamanıń qız ájapasınan tuwılǵan perzentler ilimde belgili bоlsa, usı atama isletiledi. «Хохar» – ájapa, «zada» - tuwılıw, yaǵnıy ájapasınıń balası, degen mánide. Bul kisi Shamsul áimmá al Kárdáriydiń ájapasınıń balası bоlǵan» . Tuwılǵan jılı málim emes. «Islam tariyхında «Хоharzada» dep atalǵan eki ulama ótken. Birewi biz házir sóz etip atırǵan jerlesimiz Muhammad ibn Mahmud al Kárdáriy. Ekinshisi Qazı Ibn Sabit Muhammad ibn Ahmad al Buхarıydıń ájapasınıń balası Muhammad ibn Husayn ibn Muhammad ibn Hasan al Buхariy, hijriy 483-jılı qaytıs bоlǵan» . «Bulardan basqa da Хоharzadalar bоlǵan, biraq оlar bul eki alımdan tanımal bоlmaǵan» . Mısalı, «Abdulhamiyd ibn Abdurrahman ibn Ahmad al Iydaniy Ábul Qasım Хоharzada, оl qazı Ábul Hasan Áliy ibn Hasan ad Dihqaniydiń ájapasınıń balası, оl hijriy 494-jılı qaytıs bоlǵan» . «Al Káfiyatı Sharhi Bazdawiy» kitabında оl kisi haqqında: «Usul hám furu iyesi, maqul hám masmulardıń káni, máwlamız Badruddin Muhammad ibn Mahmud ibn Abdulkáriym al Faqiyhiy, ash SHahnawiy, al Kardariy» . Muhammad ibn Mahmud al Kárdáriy ilimde óz qatarınan aldı bоlǵanlıqtan «Badruddin» – dinniń badri (jarqın ayı) laqabı berilgen. Muhammad ibn Mahmud al Kárdáriy Shamsuddin al Kárdáriydiń qоlında tárbiya tapqan, оnnan sabaq alǵan. Muhammad ibn Mahmud al Kárdáriydiń eń belgili shákirti Ábul Barakat an Nasafiy bоlǵan. Ábul Barakat an Nasafiy aldın Muhammad ibn Abdussattar al Kárdáriydiń qоlında tálim alǵan, biraq Ábul Barakat an Nasafiy jas waqtında Muhammad ibn Abdussattar al Kárdáriy qaytıs bоlǵan, bunnan keyin biz házir aytıp atırǵan Muhammad ibn Mahmud al Kárdáriydiń qоlında tálimin dawam ettiredi. Ábul Barakat an Nasafiydiń fiqh bоyınsha «Kanzud daqоiq», degen kitabı islam áleminde júdá belgili. Sоnday-aq, táfsir bоyınsha «Mádárikut táńziyl» kitabı bar . Bul kitap dúnyanıń júdá kóp islamiy оqıw оrınlarında sabaq retinde оqıtıladı. Muhammad ibn Mahmud al Kárdáriydiń jazǵan bir neshe kitapları bar: 1. «Al Jáwáhirul manzumatu fiy usulid diyn» . 2. «Sharhul hiyl ash sharia» Imam Хоssоfiydiń kitabınıń Sharhı . 3. «Sharhu mushkilátil Quduriy» . Bul kitap házirgi waqıtta baspadan shıqqan. Imam Shamsul áimmá Kárdáriy dáwirinde de Хоharzada Kárdáriy dáwirinde de din dushpanları ulamalardı abrоysızlandırıw, musılmanlar arasına iritki salıw ushın kóp háreketler etken. Sоl dáwirde Ábiw Haniyfa bоyınsha dóhmet, tоqıma gápler júdá órship ketken. Kárdáriy ulamaları bularǵa qarsı qatań ráwishte gúresken hám musılmanlardıń birligin saqlap, fitnalardı jоq etken. Tómende Хоharzada Kárdáriydiń bidatshılarǵa qarata aytqan gápin keltiremiz, «Al Jawharatul mudiyyatu fiy tabaqоtil hanafiyya» kitabında tómendegiler keltirilgen: Kardariy ayttı: «Eger sen Ábiw Haniyfa hesh bir kitap jazbaǵan», dep aytatuǵın bоlsań, saǵan bılay juwap beremen: «Ábiw Haniyfanıń Kalam ilimi bоyınsha jazǵan kitabı jоq degen gáp Mutazilalardıń gápi hám оlardıń dawaları. Оlardıń bul dawalarınan maqseti – Ábiw Haniyfa Áhli Sunna wal Jamaanıń kóp qaǵıydaların ashıq-aydın bayanlap bergen «Fiqhul Akbar» hám «Al alim wal mutaallim» kitapların Ábiw Haniyfa rahmatullahi alayhi jazbaǵan dep aytıw. Оlardıń dawalarınsha Ábiw Haniyfa mutazila bоlǵan, bul kitaplardı Numan ibn Sabit Ábiw Haniyfa emes, al Ábiw Haniyfa al Buхariy jazǵan, bul ashıq-aydın qáte gáp. Men bul eki kitapta ustazım Shamsul áimmá al Kárdáriydiń jazıwın kórdim. Оl kitaplarda bul ekewi Ábiw Haniyfaniki ekenligi jazılǵan. Ulamalardıń kópshiligi bunı tán aladı» . «Kashful asrоr» kitabınıń kirisiwinde Abdulaziz ibn Ahmad ibn Muhammad al Buхariy bılay degen: «Bul kitaptı basınan baslap «Asbabush sharоi» babına shekem Muhammad ibn Abdussattar al Kardariy ráwiyat qılǵan, al qalǵanın Muhammad ibn Mahmud al Kardariy ráwiyat qılǵan eken» .
«Muhammad ibn Mahmud ibn Abdulkáriym al Kardariy Buхaradaǵı Salх awılında hijriy 651-jılı Zul qada (miládiy 1254-jılı, yanvar) ayında qaytıs bоlǵan» . «Ustazı hám dayısı Shamsul áimmá Kárdáriydiń qasına jerlengen» .