Atlar

Mezohippus (mezohippus) jinsi 40 million jıl aldın qáliplesken. Bul attin' boyı shama menen 60 sm edi, pánjeleri, moynı hám awızı uzınlaw boldı. Onıń tuyaqlarınıń dúzilisi de ózgergen. Shama menen 35 million jıl aldın ol Miohippus jinsina ótti, olardıń a'wladlari jánede úlkenlew bolıp, olardıń tumsig'i jánede keńeytirildi.

Parahippus jinsi 23 million jıl aldın payda bolǵan. Bul haywandıń tisleri kóbirek maslasqan hám tek ush tuyaqlı barmaqları bar edi. Parahippusning áwladları qurǵaqlıqta bir metrge shekem bolǵan Merychippus (merikgippus) jinsining wákilleri edi. Olardıń bas súyeki qashannan berli zamanagóy atlardıń bas súyekine uqsaytuǵın edi hám mıy kólemi sezilerli dárejede asdı. Merychippus (merikgippus) jinsi bir neshe evolyutsion jónelislerge bólingen, olardıń geyparaları joq bolıp ketken. Dinohippus dep atalǵan aralıq baylanıstan keyin, shama menen 4, 4-4, 5 million jıl aldın, genetikalıqaga kóre, Equus liniyasi payda bolıp, barlıq zamanagóy atlar, zebralar hám eshaklarni tuwdırdı. Shama menen 2, 5 million jıl aldın Equus jinsi wákilleri Amerikadan Berińiya arqalı Yevroosiyoga ótiwgen. Jaqın Shıǵısda Equus eshak, onager hám atlarǵa aylandı (Equus caballus), Oraylıq Afrikada - zebralar[6].

Zamanagóy atlarǵjergilikli (DOM2) júrgizetuǵın sızıq, genomik maǵlıwmatlarǵa kóre 43,8 mıń jıl aldın Prjevalski atamasınıń sızıǵınan ajralıp shıǵadı. l. n. hám Lena atamasınıń sızıǵınan (Equus lensensis) — 118, 6 mıń jıl. l. n. Equus lenensis joǵalǵan liniyasi qubla Sibirg'a tarqaldı. Tiykarǵı komponent syujetini (PCA), filogenetik hám f3-sırtqı gruppa klasterin analiz etkenden keyin, MerzlyYar_Rus45_23789 úlgisi Tyva Respublikasından (Bolshoy Yeniseyning joqarı aǵımındaǵı Todja depressiyasining batısındaǵı Merzly Yar traktı ) ekenligi málim boldı.jergilikli Biy Khem dep ataladı )) jası 24 000 jıl. n. Shama menen 33200 jıl aldın tek Jańa Sibir atawlarında tabılǵan júdá túrme-túr mitoxondrial DNKni alıp ju'redi.

Arqa Amerikada eramızǵa shekemgi 6-mıń jıllıq ortalarında atlar joq bolıp ketken. er av. úy at hám eshek XVI-asirde Evropa koloniya dáwirinde onda qayta kirgizildi aldın. Import etilgen atlardıń jabayı populyatsiyalari mustanglar dep atala basladı. Soǵan uqsas process Avstraliyada da júz boldı, ol jaǵdayda ilgeri atlar jinsi wákilleri bolmaǵan.

Ayaqlardıń eki jupinde yamasa tek old tárepinde kalloslangan bo'rtmalar („kashtan“) bar ekenligine, dumida hám reńindegi shash rawajlanıw dárejesine qaray, bir neshe at túrleri eki yamasa ush kishi túrge bólinedi.

Birinshi halda, hár eki jup ayaǵında bo'rtiqchalar hám dumida kúshli rawajlanǵan túkleri (pozigidan yamasa dumining yarımınan ) bolǵan at kishi gruppası (Equus) hám eshak gruppası (Asinus) ajralıp turadı. tek old ayaqlarda búrmeler hám tek aqırında uzın shashlar menen oralǵan quyrıq (biraq bul jerde baylanıslı bolǵan birpara sırtqı kórinislerde - quagga hám dau - derlik tiykardan uzın shashlar menen oralǵan ).

Ush kishi gruppaǵa bólingen halda, kóplegen gewek hám kiyim-kenshek sızıqlar menen oralǵan eshak genje jinsidan " tuwrı atlar " (Hipporigris) dep ataladı. At gruppaına úy atları, tarpan hám Prjevalskiy oti kiredi; eshak gruppaına - úy eshak, onager (E. onager), kulan yamasa jigetay (E. hemionus) hám geyparaları tárepinen kiang (E. kiang) hám Afrika eshaklari (E. taeniopus) dıń arnawlı túrine ajıratılǵan ; basqalardıń pikirine kóre, Afrika eshaklari ulıwma eshaklarning eki túrin quraydı : E. asinus v. africanus hám v. Somalicus; quagga (E. quagga), Minnetell zebrasi (E. minnetelii) hám taw zebrasi (E. zebra) jolbarıs atlarınıń genje gruppaına kiredi hám Minnetell zebrasiga jaqın bolǵan Chapman zebrasi (E. chapmanii) hám Grevi zebrasi esaplanadı.geyparaları tárepinen arnawlı túrler (E.grevyi), haqıyqıy zebraga jaqın.

Sonday etip, at jinsining túrleri sanı 9 -12 teńi quraydı. Sonısı itibarǵa ılayıqki, hár túrlı gruppa daǵı túrli túrler bir-biri menen tabıslı chatishib, gibridler payda etedi, olar birpara túrlerde kóbeyiw qábiletine iye emes, basqaları bolsa ónimli; Sonday etip, úy atamasınıń eshak (ádetde biypush), jigetay (ónimli), dau (yamasa quagga), eshak hám zebra áwladı, at hám quagga áwladı menen shaǵılıstırıw. málim; otli eshak, zebra, quagga, zebra hám eshak ortasındaǵı xoch, qulan menen; eshak, quagga, zebra menen kulan; at ; at, eshak, qulan menen atlar, sonıń menen birge, at hám eshak menen olardıń áwladları. Bul gibridlerdiń geyparaları ájayıp sapaları sebepli úlken ámeliy áhmiyetke iye.

Tambelina atlı tay (2006 -jıl 7-iyul, Sent-Luis, Missuri) dúnyadaǵı eń kishi at retinde tán alınǵan - onıń boyı 44, 5 sm edi.

Belgiyanıń Big Jeyk atlı qaralama oti (2010 -jıl 19 -yanvar, Smokey Hollow Farms, viskonsin, AQSh) dúnyadaǵı eń úlken at retinde tán alınǵan - onıń boyı 210, 19 sm edi.

Fermada

Úy atlarınıń barlıq zamanagóy zatları Dnepr hám Ural aralıǵinda jasaǵan jabayı atlardan kelip shıqqan hám genetikalıqaga kóre, shama menen 4200 jıl aldın boqilgan[1]. Bug 'va elektr dvigatelleri oylap tabıw etiliwinen aldın xanaki at hám eshak adamlar ushın salmaqli mexanik islerdiń kóp bólegin atqarǵan.

At júk tasıwda, júk kóteriwshi haywan retinde, at mashinaların tartiwshı qural retinde hám minish ushın tiykarǵı haywan retinde ústin poziciyaǵa iye boldı.

Jeyms vatt bug 'dvigatelini oylap tabıw etkende, ol mashinanıń múmkinshiliklerin kórsetiw ushın jańa qurılmanıń kúshin otning kúshi menen salıstırıwı kerek edi. Nátiyjede, quwat birligi engizildi - at kúshi.

Ekologiyalıq mashqala

Ishki janiw dvigateli oylap tabıwi aldinan qalalardaǵı tiykarǵı ekologiyalıq mashqala at tezeki hám sidik edi. Bir at kúnine ortasha 15 kg tezek hám 4 litr sidik shıǵaradı.19 -ásir aqırlarında London,Parij hám Nyu-York sıyaqlı iri qalalarda 200 den 500 mıńǵasha kisi transportda islegen. kóshelerde úlken muǵdarda tezek qaldırıp ketken atlar. Kóshelerdi tazalaw mashqalası tek 20-ásirdiń birinshi on jıllıǵında atlardı avtomobillerge almastırıw menen sheshildi.