Ashıq Nájip dástanı

"Ashıq Nájip" dástanı - qaraqalpaq baqsılarınıń arasında túrkmen baqsıları menen qarım-qatnasta taralǵan hám qaraqalpaq baqsılarınıń repertuarına kirip, olardıń súyip aytatuǵın dástanı bolıp qalǵan. Dástan tilekke qarsı óz waqtında biletuǵın baqsılardan jazıp alınbaǵan. Ózbekstan İlimler Akademiyası Qaraqalpaqstan filialınıń qoljazbalar qorında 1960-jılları avtor tárepinen Qarajan baqsıdan jazıp alınǵan birden-bir variantı saqlanadı.

"Ashıq Nájip" dástanı óziniń janrlıq ózgesheligi boyınsha liro-epikalıq dástanlarǵa jaqın. Biraqta dástan ulıwma alǵanda baqsıshılıq kórkem-ónerin sóz etedi. Baqsılardıń kásibine arnalǵan bul dástanda shańaraq hám muxabbat máseleleri tujırımlı súwretlenedi.

"Ashıq Nájip" dástanınıń Qarajan baqsı variantı "Ashıq Aydın" atlı ustazdıń Álbent, Nawrız, Genjemurat, Ázben degen shákirtleri haqqında olardıń ishindegi Álbent degenniń menmensip, ustazdan biyjuwap, óz aldına baqsı bolaman dep, qolına sazın alıp shıǵıp ketiwinen baslanadı. Álbent Genjeqarabek eline Edilxan patsha jurtına barıp qasına 64 shákirt aldırıp, yalǵannan baqsıshılıq qıla baslaydı. Usı jerde ol Baharden degen bir balası bar bir hayalǵa úylenedi. Mine usı balanıń atı Nájep bolıp, olda baqsı bolıwdı árman etedi. Álbentten qasına ertip júriwdi soraydı. Sonda Álbent "Ey Nájep 7 jasıńa kelip turǵandaǵı isiń mınaw, 18 jasıńa shıqqanda, basıma tayaq kóterip basımdı parra-parra qılatuǵın túrıń bar" - dep Nájep uǵlannıń hár jaǵına 18 shappat uradı. Qapalanǵan Nájep bul jerden ketip, Ashıq Aydınǵa barıp shákirt boladı. Nájep Ashıq Aydınnan ruqsat alıp Álbentten ósh almaǵa Genjeqarabek eline keledi. Xannıń otırıspasında Álbentti Nájep sózden utadı. Álbent xan sarayınan quwılıp ketedi, bir neshe dúrre jep, xan baqsı degen ataqtan ayırıladı. Nájep 64 shákirttke ustaz bolıp, úlken baqsı atanadı. Ol Xannıń Minayım degen qızına ashıq boladı. Sonıń keyninde júrgen waqtında bunı sezgen Álbent Nájepti xanǵa jamanlaydı. Xannıń ǵázebi kelip Nájepti darǵa astıradı. Dardan Nájepti Axmedbek hám Yusupbek degen batırlar qutqarıp qaladı. Onı xannıń qızı Minayım menen qosıp murat-maqsetine jetkeredi. Dástan usılay tamam boladı.