Napoleon I Bonapart

Napoleon I Bonapart (Frantsuzsha: Napoleon Bonaparte; 15-Avgust 1769 - 5-May 1821), Frantsiyanin' a'skeriy ha'm siyasiy basshisi bolg'an. Ol sonday-aq, Napoleon I sipatinda Frantsuz Imperatori bolg'an. Onin' ha'reketleri 19 a'sirdin' baslarinda Evropa siyasatin belgilep berdi.

Ol Korsikada tuwilg'an. Onin' ata-anasi Italiyali aq-su'yek adamlar bolg'an. Ol Frantsiyada a'skeriy tayarliqtan o'tedi. Bonapart Birinshi Frantsuz Respublikasi da'wirinde ju'da a'hmiyetli adam boldi. Sol waqitta ol Birinshi ha'm Ekinshi Awqamlar u'stinen jen'iske eristi. 1799-jili ol siyasiy awdarispaq qildi ha'm natiyjede ol Birinshi Konsul boldi. Bes jildan son' Frantsuz Senati oni Imperator dep ja'riyaladi. 19-a'sirdin' birinshi 10 jillig'inda, Frantsuz Imperiyasi Napoleon basshilig'inda ko'plep urislarg'a qatnasti. Bul urislar Napoleon urislari dep ataladi. Evropanin' u'lken ma'mleketlerinin' ha'mmesi bul urislarg'a qatnasti. Bir neshe jen'islerden son, Frantsiya Evropa kontinentinde ju'da a'hmiyetli orindi iyeledi. Napoleon ko'plep awqamlar du'ziw joli menen Frantsiyanin' Evropa siyasatina ta'sirin ku'sheytti. Ol sonday-aq o'z doslarin ha'm shan'araq ag'zalarin basqa Evropa ma'mleketlerin basqariwg'a eristi.

1812-jili Frantsiyanin' Rossiyag'a basip kiriwi Napoleonnin' tabislarinin' o'zgeriw waqti boldi. Onin' armiyasi bul urista u'lken jen'ilislerge ushiradi. 1813-jili Altinshi Awqam quralli ku'shleri Leipzigta Napoleon armiyasi u'stinen jen'iske eristi. Bir jildan son', bul Awqam Frantsiyag'a hu'jim jasap Napoleon armiyasin birotala qiyratti ha'm Napoleondi Elba atawina su'rginge jiberdi. Bir jil ishinde ol Elbadan qashiwg'a eristi ha'm qaytadan ku'sh topladi. Lekin 1815-jili ol Vaterlo Urisinda jen'iliske ushiradi. Napoleon o'mirinin' aqirg'i alti jilin Saint Helena atawinda su'rginde o'tkerdi. Doktor oni asqazan sarataninan o'lgen dep juwmaq shig'ardi, biraq Sten Forshufvud ha'm basqa da ilimpazlar oni uwlap o'ltirilgen boliwi mu'mkin degen pikir bildiredi.

Napoleon urislari du'nya-ju'zinin' a'skeriy mekteplerinde u'yreniledi. Onin' qarsilaslari oni tiran dep esleydi, lekin ol sonday-aq Napoleon kodin islep shiqqani menen de belgili.