Annaqul

Annaqul shayırdıń ádebiy dóretpe-lerinıń kópshiliginde miynetkesh xalıq turmısı, táǵdiri baslı másele etilip alınǵan. Onıń hárbir shıǵarmasında derlik miynetkesh xalıqtıń muńı muńlanıp, jırı jırlanadı, jarlılardıń turmısımızda ushırasatuǵın ayırım zulım baylardan, hámeldarlardan kórgen azap-aqıretleri dál mısallar menen súwretlenedi.

Ómiri hám dóretiwshiligi

Annaqul «Oraz aldı», «Qayda ketermen?», «Qazıwda», «Dámeń barma bolıslaqtan», «Saylanǵan aqsaqal», «Aman júr» degen ótkir sociallıq qosıqlar hám «Esbergen»degen yumorlıq qosıqtıń avtorı. Biraq onıń bunnan basqa da kóplegen shıǵarmaları bar bolıwı kerek. Házirshe jıynalǵan qosıqlarınıń ózi-aq onı xalıqtıń haqıyqıy jırshısı, sociallıq teńsizlikti túsine bilgen shayır sıpatında tanıtadı. Álbette, diyqanshılıq penen shuǵıllanatuǵın otırıqshı el, xalıq ushın qazıw kerek nárse. Óytkeni, jer suwǵarıp egin egiw, egislik jerlerge suw keltiriw ushın japlar, arnalar kerek. Sonlıqtan da, ayırım jaǵdaylarda uyıq tewip yamasa batıl bolıp qalǵan jap-salmalardı, ózek, arnalardı tazalaw, hátteki tıńnan jap, ózek, arnalar qazıw da turmısta talap etilgen. Bul ómir tirishiligi, xalıqtıń kún kóris turmısındaǵı tábiyiy talap. Bıraq, qazıw isine barıwı tiyis hámme jaramlı adamlardıń teńdey qatnasıwınıń, miynetin teńdey kóriwiniń ornına basshılıq etip júrgen geypara hámeldarlar ayırım adamlardı hár qıylı tiykarsšz báneler menen úylerinde qaldırıp, qazıwǵa gileń jarlılardı ǵana quwıp turǵan. Bul qazıwǵa adam aparıwdaǵı teńsizlik, ádalatsizlıq, jazı menen tapqanın qıs azıǵına jetkize almay júrgen jarlı paqırlar ushın awır múshkil edi. Bunıń sebebi, qazıwǵa hárkim óz azıǵı, qural-saymanı, kórpe-tósegi menen baratuǵın bolǵan hám bul miynetlerine olar húkimet tárepinen haqı almaǵan. Bunday jaǵdaydıń qazıwshılar ushın awır ekenligi óz-ózinen túsinikli. Mine, qazıwǵa adam aparıwdaǵı teńsizlikler Annaquldıń usı temada shıǵarma dóretiwine sebep boldı. Shayır qazıwǵa barǵan beldarlardıń biri bolıp, is basındaǵı bolǵan barlıq háreketlerdi, zulımlıqlardı, teńsizliklerdi, haqıyqatsızlıqlardı óz kózi menen kórgenlikten, sol kórgenlerin qosıq etip shıǵarıp, onda turmıstı, qazıw basında júz bergen waqıyalardı dál kórsetiwdi hám olardı keleshek áwlad ushın tarıyxıy maǵlıwmat etip qaldırıwdı óziniń azamatlıq wazıypam dep bildi. Sonıń ushın da, onıń usı, «Qazıwda», atlı qosıǵı kólemi jaǵınan kishkene bolǵanı menen bunda xalıq turmıslarınıń bir tarawındaǵı úlken jámiyetlik másele qozǵalıp, óz sheshimin tapqan. Máselen, usı qosıǵında: «Birewler gápten utıldı, Birewler anıq tutıldı, Aqsha bergenler qutıldı, Áwez, Arzımbet qazıwda» — dep shayır, joqarıda kórsetkenimizdey aq, qazıwǵa barıwǵa tiyisli, iske jaramlı, deni saw, «sen tur, men atayın» — day kúshi bar, taynapır jas jigitlerdi aparıwdıń ornına olardı úylerinde qaldırıp, ǵarrı-jaslıǵına, jumısqa jaramlı-jaramsızlıǵına, awırıw-sawına da qaramastan gileń jarlılardı bolıs, biylerdiń xatlap zorlıq penen qazıwǵa aparǵanlıǵın aytqan bolsa, qosıqtıń taǵı bir jerlerinde: «Beldardı qoydı qamap, Xat júzinde kúnde sanap, Ne birewdi malday sabap, Áwez, Arzımbet qazıwda. Qazıwdıń bası qızıl qan, Neshe mıń beldar alaman, Tayaqtan óldi neshshe jan, Áwez, Arzımbet qazıwda. —dep qazıw basındaǵı qazıwshılardıń awır, azaplı miynetin, qıyın kún-kóris awhalın, hámeldarlardan jegen tayaǵın, hátteki bırazınıń tayaqtan, ashtan, kúsh mólsherine say emes qara miynetten ólgenligin ashıq bayanlap bergen. Xalıqqa zulımlıqların ótkergen hámeldarlardı Annaquldıń búrkemey, basqa atlar menen atamay atma-at óz atları menen atawı onıń haqıyqatlıqtıń, ádilliktiń tárepdarı, watanın, elin súyetuǵın, miynetkesh xalıqtıń ǵamı ushın kerek bolsa janın da ayamaytuǵın naǵız er-júrek insan ekenliginen dárek beredi.

"Qayda ketermen"

Annaqul shayır «Qayda ketermen» qosıǵında óziniń ilajsız awır turmısı haqqında jazadı, óz turmısınıń awırlıǵın el qayǵısı menen baylanıstıradı. Kiyinerge kiyimim joq, Kósilip jatar úyim joq, Maǵan as berer kisim joq, Búyerden qayda ketermen? Uyqlamasam qabaq jaman, Ishpeseńiz tamaq jaman, Bunnan artıq ne jaman, Endi qay jaqqa ketermen? Bul keltirilgen qatarlar Annaqul ómir súrgen jšllarš miynetkesh xalıq turmısınıń adam shıdamaslıq dárejede awır bolǵanı tarıyxıy shınlıqtıń ádebiy sıpatlaması retinde kózge tússe, ekinshiden onıń dóretpeleriniń ózinen burınǵı xalıqshıl shayırlarǵa, ásirese Kúnxoja menen Berdaqqa kútá jaqınlıǵın kórsetedi. Bul olardıń dástúrlerin dawam ettiriwshi sıpatında tanıtadı.

"Dámeń barma bolıslıqtan"

Annaqul shayır óziniń «Dámeń bar ma bolıslıqtan» qosıǵın anıq bir waqıyaǵa arnap jazǵan. Qosıqtıń mazmunına qaraǵanda, Annaquldıń joqarıda sóz etilgen «Qazıwda» qosıǵındaǵı Arzımbet bolıstı bolıslıqqa saylarda bolıs saylawǵa tosqınlıq jasay ma, — dep qáwiplengen adamlardı saylaw bolıp atırǵan jerge jaqınlatpaǵan bolsa kerek. Qosıq arnalıp jazılǵan adam da belgili tarıyxıy Tayaqtan óldi neshshe jan, Áwez, Arzımbet qazıwda. —dep qazıw basındaǵı qazıwshılardıń awır, azaplı miynetin, qıyın kún-kóris awhalın, hámeldarlardan jegen tayaǵın, hátteki bırazınıń tayaqtan, ashtan, kúsh mólsherine say emes qara miynetten ólgenligin ashıq bayanlap bergen. Xalıqqa zulımlıqların ótkergen hámeldarlardı Annaquldıń búrkemey, basqa atlar menen atamay atma-at óz atları menen atawı onıń haqıyqatlıqtıń, ádilliktiń tárepdarı, watanın, elin súyetuǵın, miynetkesh xalıqtıń ǵamı ushın kerek bolsa janın da ayamaytuǵın naǵız er-júrek insan ekenliginen dárek beredi.