Áyellerge qaratılǵan zorlıqshılıq

Ózbekstanda áyellerge qaratılǵan zorlıqshılıq - Ózbekstan Respublikasında jasawshı hár qanday hayal jinsiga tiyisli shaxsqa salıstırǵanda psixik, fizikalıq, jınıslıq hám basqa kórinislerde ámelge asıriluvchi jınayatlar kompleksi. Bul sıyaqlı jınayatlı hádiyseler, tiykarınan, er adam jınısına tiyisli shaxs tárepinen hayal jınısına tiyisli sherigine ıp qaratılámelge asırılǵan zorlıqshılıq jaǵdayları, atap aytqanda, tayaqlaw, psixologiyalıq zorlıqshılıq, shańaraqqa tiyisli zorlaw, adam óltiriwshilik, jınıslıq hújim hám táqipler, sonıń menen birge, zorlaw, zorlıqshılıq penen jınıslıq baylanısda bolıw, qálewlersiz jınıslıq aqıbetler, balalarǵa qaratılǵan jınıslıq zorlıqshılıq, májburiy neke, kóshe gúdibuzarlıǵı, táqip qılıw, cyberbullying sıyaqlı qısıwlar tásirinde hayal-qızlar huqıqlarınıń ayaq astı etiliwi arqalı kórinetuǵın boladı.

Ózbekstanda 2021-jıldıń birinshi yarımı dawamında derlik 18 mıń hayal qısıwqa dus kelgeni anıqlanǵan. Olardan 9 mıńı psixik zorlıqshılıq jábirleniwshisi bolǵan. Bul kórsetkish 2020 -jıldıń uyqas dáwirine salıstırǵanda 2, 5 teńdey, yamasa 5 mıńǵa kóp muǵdardı keltirip shıǵaradı. Bul másele maydanınan Ózbekstan Respublikası hayal-qızlar jámiyetshilik keńesi hám de Gender teńligi máseleleri boyınsha komissiyanıń keńeytilgen jıynalısta Senat baslıǵı Tanzila Norboyeva bólek aytıp ótken.

Respublikada áyellerge qaratılǵan zorlıqshılıq jaǵdaylarınıń aldın alıw maqsetinde 2019 -jıldıń 2-sentyabr sánesinde ámel qılıw múddetin baslaǵan O'RQ-561-sanlı „Hayal-qızlardı qısıw hám zorlıqshılıqtan qorǵaw“ tuwrısındaǵı Ózbekstan Respublikasınıń Nızamı rásmiy daǵaza etilgen.

Júzege keliw sebepleri

UNICEFning Kommunikatsiya hám jámiyetshilik baylanısları bólimi tárepinen ótkerilgen áyellerge salıstırǵanda zorlıqshılıq mashqalasına itibar beriw hám de hayal-qızlardıń zorlıqshılıq jábirleniwshisine aylanıwınıń sebepleri tuwrısında hám Ózbekstan jasları bul jaǵdayǵa qanday qatnasda ekenliklerin anıqlaw maqsetinde sorawnama ótkergen. Bul sorawnamada pútkil respublika boylap 8900 den artıq respondent qatnasqan. Olardıń 37 % áyeller bolǵan.

Ózbekstan Respublikası Gender teńlikti támiyinlew máseleleri boyınsha komissiyası basshılıǵında hám de BMTning Xalıqshunoslik fondı (UNFPA) járdeminde Reabilitasiya hám maslastırıw respublika orayı tárepinen xalıq arasında arnawlı onlayn-anonim sorawnama ótkerilgen bolıp tabıladı.. Ótkerilgen sorawnamada dawıs bergen respondentlerdiń 42 procenti áyeller ózleri hám perzentlerin boqa almasligidan qorqıp zorlıqshılıqqa shıdawların, sonıń menen birge 38 procent áyeller basqalar tárepinen talqılaw (gáp-sóz) bolıwdan qorqıp zorlıqshılıqqa kóz jumıwları sıyaqlı sebeplerdi keltiriwgen.

Zorlıqshılıq háreketleri

Ózbekstan húkimeti Birlesken Milletler Shólkemi járiyalaǵan „Hayal-qızlar kamsitilishining barlıq formalarına toqtatıw beriw tuwrısında Konvensiya“- CEDAW (1979 -1981) hújjetin 1995-jıldıń 18-avgust sánesinde ratifikatsiya etken. Ótken sonsha waqıt dawamında áyeller huqıqların jaypaw jaǵdayları tez-tez ushırasıp turmoqda. 2021-jıldıń yanvar -aprel ayları aralıǵinda ishki jumıslar shólkemlerine áyellerge salıstırǵanda zorlıqshılıq hám qısıw ótkeriw jaǵdayları boyınsha umumhisobda 11 070 dane shaqırıq kelip túsken.

Shaqırıwlardıń 2 772 tasi 18-30 jas aralıǵinda bolǵan, 93 tasi bolsa jas óspirim shaxslar tárepinen kelip túsken. Zorlıqshılıq jaǵdaylarınıń eń úlken bólegi - 9 973 tasi shańaraqtaǵı zorlıqshılıq jaǵdaylarına to'gri keledi. Shaqırıq etken hayal-qızlardıń 5 209 danası psixik, 3 813 danası fizikalıq, 166 danası ekonomikalıq, 44 danası jınıslıq zorlıqshılıq, sonıń menen birge, 1 838 danası zulm hám qısıw ótkeriwlerge dus kelgenin bildirip ótiwgen. Áyellerge salıstırǵanda zorlıqshılıq jınayatı hár qıylı kórinislerde kórinetuǵın boladı. Atap aytqanda, shańaraqta, fizikalıq, psixik, jınıslıq zorlıqshılıq hám de tómenge urıw hám qısıw ótkeriw sıyaqlı jınayatlar tez-tez ushırasıp turadı.

Shańaraqta

Ózbekstan Respublikası aymaǵında 2021-jılda hayal-qızlarǵa salıstırǵanda ámelge asırılǵan jınayatlardıń (olar sanı 39 343) jámi 87 % (34 330 tasi) úlesi, áyne, shańaraqlarda júz atırǵan jınayatlar muǵdarın shólkemlesken. Kelip túsken shaqırıwlardıń barlıǵına qorǵaw orderlari rásmiylestirip berilgen. Bul orderlarning 378 tasi jas óspirim, 9861 tasi jası tolıw jasına jetken (18−30 jas ), 29104 tasi 30 jastan úlken bolǵan hayal-qızlarǵa usınıs etilgen. Qorǵaw orderlar berilgen hayallardıń 26667 tasi ómir joldas, 1559 tasi qaynona, 1128 tasi kelin retinde belgilengen.

Mámleket xalqı shańaraqtaǵı zorlıqshılıq jaǵdayların shańaraq aǵzaları tárepinen bir shaxsqa ekonomikalıq, psixik, fizikalıq yamasa jınıslıq zorlıqshılıqtı ámelge asırıw yamasa ámelge asırıw menen abay qılıw retinde túsiniwedi. Shańaraqtaǵa zorlıqshılıqlar, tiykarınan, zorlıqshılıq jábirleniwshisin ayıplaw, yaǵnıy, túp ayıp zorlıqshılıqqa dús bolǵan shaxsda bolǵanın aytıw, psixologiyalıq basım ótkeriw, uyaltirish kórinislerinde júzege keledi. Oraylıq Aziya xalıqlarında uyaltirish hám muqatıw jaǵdayları usı xalıqlar mádeniyatınıń bir bólegi bolıp ulgurgan.

Fizikalıq zorlıqshılıq

Ózbekstanda áyellerge salıstırǵanda fizikalıq zorlıqshılıq jaǵdayları olarǵa salıstırǵanda salmaǵı túrli dárejedegi tán jaraları jetkiziw, qáwip astında qaldırıw, zorlıqshılıq ózgeshelikine iye basqa huqıqbuzarliklar júz etiw, hár qıylı jollar arqalı tásir ótkeriw menen abay qılıw arqalı hayal-qızlardıń turmısları, sog'liq hám erkinliklerin hám de nızam menen qorǵaw etiletuǵın basqa huqıqlarına hújim etiwshi zorlıqshılıq forması bolıp tabıladı.

Psixik zorlıqshılıq

Áyellerge salıstırǵanda zorlıqshılıqlar gruppaınan orın alǵan taǵı bir jınayat túri bul psixik zorlıqshılıq bolıp tabıladı. Hayal jinsiga tiyisli shaxstıń huqıqların ayaq astı etiwshi bul jınayat hayal jinsiga tiyisli shaxslardı aqıret, olarǵa dóhmet qılıw, abay qılıw, olardıń sha'nini, salawatın muqatıw, sonıń menen birge, hayal-qızlardıń qálew-erk-ıqrarın sheklewge qaratılǵan basqa háreketlerde ańlatpalanajak zorlıqshılıq forması esaplanadı.

Jınıslıq zorlıqshılıq

Hayal jinsiga tiyisli kisiniń ar-namısına tajovvuz qılıw, onıń qálewine ters túrde ol menen jınıslıq baylanıs qılıw, sonıń menen birge, jınıslıq qol qatılmaslıg nızamların jaypaw hám de jınıslıq erkinlik huqıqların ayaq astı etiwshi zorlıqshılıq forması retinde xarakterlenedi.