Topıraq qala
Topıraqqala Qaraqalpaqstan Respublikası Ellikqala rayonı aymaǵında jaylasqan biziń eramızdıń II-IV ásirlerine tiyisli tariyxıy estelik bolıp esaplanadı. Xorezmshaxlar mámleketiniń paytaxtı bolǵan.
Arxeologiyalıq izertlewler Redaktorlaw
Bul jerde dáslep 1938-1950-jıllarda professor S.P.Tolstov basshılıǵında arxeologiyalıq izertlew jumısları alıp barılǵan. Sońınan bul jerde professor Yu.A.Rapoport hám E.E.Nerazikler izertlewler alıp barıp, onıń nátiyjeleri Moskva qalasında «Xorezm arxeologiyalıq-etnografiyalıq ekspediciyasınıń jumısları» toplamında basıp shıǵarılǵan. Professor S.P.Tolstov basshılıǵında 1937-jılı baslanǵan Xorezm arxeologiyalıq-etnografiyalıq ekpediciyasınıń izertlew jumıslarınıń nátiyjesinde eramızdıń ekinshi hám úshinshi ásirlerinde paytaxt Topıraqqala bolǵanlıǵı, IV ásirdiń basında Pilqalaǵa kóshirilgenligi anıqlanǵan. Topıraqqalanıń ulıwma maydanı 17,5 gektar bolıp, sol waqıttaǵı áskeriy arxitektura jetiskenlikleri úlgisinde salınǵan qala dárwazasınan ishke kiriw onıń qurılısı menen biytanıs adamlar ushın qıyın bolǵan. Sebebi, dárwaza aldındaǵı labirintli, yaǵnıy, tuyıq qoltıqshalarǵa iye iyrek etip qurılǵan qosımsha qurılıs óz aldına bekinisti esletedi. Topıraqqala haqqında qaraqalpaqstanlı alımlar Ǵ.Xojaniyazov hám J.Hákimniyazov avtorlıǵında 2004-jılı basıp shıǵarılǵan. «Qaraqalpaqstannıń jeti ájayıp esteligi» kitabında keń túrde toqtap ótilgen. Sonday-aq, M.Mámbetullaev, M.Turebekov, O.Yusupovlardıń avtorlıǵında 2010-jılı Nókiste basıp shıǵarılǵan «Qaraqalpaqstan tariyxı» miynetinde de bul estelik haqqında maǵlıwmatlar ushırasadı.
Qala qurılısı haqqında Redaktorlaw
Topıraqqalanıń jobası meridian boyınsha tuwrı tórtmúyeshlikten (500 m x 350 m) ibarat bolıp, eki qatar qalıń qorgan diywal menen qorshalǵan. Sırtqı tárepinen aylandırılıp qándek qazılǵan. Bul qándekten qalaǵa tek onıń qubla diywalı ortasındaǵı dárwazası táreptegi aspa kópir arqalı kirilgen. Tariyxıy dáreklerde jazılıwınsha, Topıraqqala II-IV ásirlerde Xorezm mámleketiniń paytaxtı bolǵan. Qala hám onıń ishindegi patsha sarayı Xorezmniń Kushanlar dáwirine tiyisli mádeniyatın ózinde sáwlelendiredi. Paytaxt wazıypasın atqarǵan Topıraqqala oǵada bekkem etip qurılǵan. Qalanın' gerbishlerinen 70 ke jaqın tamg'a tabıldı. Sonın' ishinde qaraqalpaq urıwlarının' tan'balar da bar. Bul fakt qalanı salıwg'a qaraqalpaqlardın' ata-babalarının' da qatnasqanın ko'rsetedi. Saraydın' ju'zlegen o'jireleri qazıp u'yrenilip, olardın' ma'deniy qabatınan adam mu'sinlerinin' bo'lekleri, diywalg'a sızılg'an u'lken su'wretler, qural-jaraqlar, bezeniw buyımları ha'm basqa da xojalıq zatları tabıldı.
