Berdaq: Ózgerisler arasındaǵı ayırmashılıq

Content deleted Content added
Qarahat (talqılaw | úlesi)
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
Qatar No 1:
'''Berdaq G'arg'abay ulı''' - Qaraqalpaq klassik [[Shayır|shayırlarının']] ishinde o'zinin' o'mir bayanına tiyisli bazıbir dereklerdi qolı menen jazıp qaldırg'an shayır Berdaq boladı. Ol o'zinin' ataqlı "O'mirim" qosıg'ında o'zinin' avtobiografiyasın qaldırg'an.
 
Berdaqtın' aqlıq-shawlıqları, a'wladları, shayırdın' jasag'an jerindegi qatıqulaq adamlardın' ha'r qıylı ekspeditsiyalar da'wirinde bergen mag'lıwmatlarına qarag'anda, Berdaq shayırdın' babası Tınet degen adam bolg'an. Tınettin' a'kesi Bekbiy, Bekbiydin' a'kesi Xojaqul. Tınettin' Boranbay, Baytemir, Baltabay degen u'sh balası bolg'an. El ishinde Baltabay, Bektemirlerdin' qanday adamlar bolıp o'tkenlikleri haqqında mag'lıwmatlar joq. Al, Boranbaydın' G'arg'abay degen, Qoshqarbay, Mayanbay, Sa'n'girbay degen to'rt balası bolg'an. En' u'lkeni G'arg'abay – yag'nıy Berdaqtın' a'kesi kembag'al turmıs keshirgen. [[A'miwda'rya|A'miwda'ryanın']] [[Aral ten'izi|Aral ten'izine]] quyar salalarının' biri jag'asında Aqqala, Quwlı ko'l degen jerlerde jasag'an. Bul jerlerde tiykarınan qaraqalpaqlardın' Mu'yten, Qoldawlı urıwları tirishilik etken. G'arg'abaydın' - O'tepbergen, Nurmaq, Ermaq, Ja'met ha'm Serbaba degen balaları bolg'an. Balalarının' aldı er jetip, jigit bola kelgende G'arg'abaydın' hayalı qaytıs boladı. G'arg'abaydın' ku'n ko'risi burıng'ıg'a qarag'anda qıyınlasadı. Aradan ko'p waqıtlar o'tkennen keyin baspanasız qalg'an bes balanı asıraw ushın G'arg'abay Mu'yten urıwındag'ı o'zindey jarlı kisinin' Qarqara degen qızına u'ylenedi.
 
U'ylengennen keyin G'arg'abaydın' jetim balalarının' ku'n ko'risi biraz jaqsılanadı. G'arg'abaydın' bul son'g'ı hayalınan Berdimurat (Berdaq), Fazılbek, Berdibek, Qa'llibek degen to'rt balası boladı. Berdaq solay etip, 1827-jılı A'miwda'ryanın' quyar ayag'ında, Aral ten'izinin' tu'slik jag'asında Aqqala degen jerde dunyag'a keledi. Biraq G'arg'abaydın' son'g'ı hayalınan tuwılg'an to'rt balanın' u'shewi qaytıs bolıp Berdimurattın' bir o'zi qaladı.
Qatar No 13:
Berdaq shayır 23 jasında Mu'yten urıwının' ken' tanaw tiyresindegi Baymanqul degen kisinin' Bayıtqan degen qızına u'ylenedi. Shan'araq tiklegennen keyin onın' Aytmuxammed (adamlar onı Ayteke dep atag'an), Na'zibek degen eki balası, Hu'rliqa, Hu'rliman, Ayımxan ha'm Biybixan degen to'rt qızı boladı.
 
Berdaq shayır orta jaslarg'a barg'anda hayalı o'ledi. Onnan keyin ol Qostamg'alı urıwındag'ı Barlıbay degen kisinin' Bag'dagu'l degen qızına u'ylenedi. Son'g'ı hayalınan shayır Gu'limxan, Jarımxan degen eki qızlı boladı. Berdaqtın' ulları menen qızlarınan do'regen urpaqları-aqlıq-shawlıqları ku'ta' ko'p. Olar son'g'ı waqıtlarg'a shekem Moynaq rayonında, Qazaqda'rya, Terbenbes jaqlarda, Qarao'zek, [[Taxtako'pir|Taxtako'pir]], [[Shımbay|Shımbay]] rayonlarında turadı.
 
Berdaq shayırdın' sırtqı ko'rinisi tuwralı Berdaqtı ko'rgen-bilgen, Qarao'zek rayonının' 9-awılında jasaytug'ın g'arrı Xojalepes ulı İbrayım bılay deydi: "Berdaq uzın boylı, tolıq deneli, erbiklew qara kisi eken. Pesheneli, qabaq su'yegi ko'terin'ki, qoyıw qaslı, ko'zi qara o'tkir, ku'limlegen, du'ziw kirpikli adam edi. Berdaqtın' betine u'n'ilip qarag'anda adamdı o'zine tartarlıq kisi edi. Minez-qulqı jag'ımlı, xosh minez, ha'mmege birdey so'ylegende bir tap penen, a'ste, biraq, salmaqlı so'yleytug'ın, tili ha'zirgi o'zimiz so'ylep ju'rgen nag'ız qaraqalpaqsha bolıp, ishine jeke siyrek parsı, arabıy (biraq adamlarg'a tanıs) so'zlerdi qosıp ta so'yleytug'ın edi. So'ylegende ju'zine ga' ku'le shıray, ga' qa'ha'rli tu's enip turatug'ın kisi edi, a'dette adamdı ko'p tın'lap, az so'yleytug'ın, qızın'qırap, g'urujg'a minip so'yleytug'ın edi. So'zi da'ste-da'ste bolıp uyqasıp bar beredi. Qosıq shıg'arg'anda tolıp ketetug'ın, sol jerde duwtar-duwtarsız da qoya beretug'ın kisi eken. (Bul gu'rrin'di 1950-jılı avgusta Berdaq tuwralı mag'lıwmat jıynawg'a jiberilgen ekspeditsiya ag'zaları` A.Dabılov ha'm K.Berdimuratovlar Xojelepes g'arrının' o'z awızınan jazıp alg'an. Qol jazba QQQaraqalpaq filialının' kitapxanasında saqlanadı.
 
Berdaqtın' o'z so'zine qarag'anda onı ko'rgen [[G'arrı|g'arrılardın']] aytıwıwı boyınsha Berdaq qartayg'anda bir ko'zi soqır bolg'an. 1873-jılı [[Orta Aziya|Orta Aziya]] Rossiya qol astına o'tkennen keyin ha'r qıylı rus ekspeditsiyaları ta'repinen qaraqalpaqlardın' da folklorına ha'm a'debiyatına baylanıslı ko'p materiallar xalıq arasınan jazıp alınıp, olardın' geyparaları basıp shıg'arıldı. Usınday ma'deniy miyraslardı jıynaw maqsetinde bolıwı kerek 1900-jılı Tu'rkistan General Gubernatorlıg'ının' Sırda'rya oblastındag'ı A'miwda'rya bo'liminin' baslıg'ı Berdaq shayırdı Petro-Aleksandrovskiyge shaqırdı. Berdaq shayır bul shaqırıqtı qabıl etti. Biraq ol Qazaqda'ryada awırıw bolıwı sebepli [[No'kis|No'kiske]] g'ana zordan jetedi. So'ytip Petro-Aleksandrovskiyge jete almay-aq No'kisten qaytadı. Sol jılı, 1900-jılı qaraqalpaq xalqının' ataqlı shayırı ha'm baqsısı Berdaq G'arg'abay ulı Qazaqda'ryada qaytıs boladı.
 
Berdaq shayır XIX a'sirde qaraqalpaq xalqının' arasınan shıqqan shayırı, [[Baqsı|baqsısı]], [[Tariyxshı|tariyxshısı]]. Onın' tvorchestvolıq jolı o'z da'wirinin' xalıq ma'deniyatı, xalıq tariyxı menen organikalıq baylanısta o'sken ha'm rawajlang'an. Berdaq shayırdın' do'retiwshiligi XIX a'sirdegi qaraqalpaqlardag'ı xalıqlıq a'debiyatının' rawajlanıwının' haqıyqat guwası bolıp xızmet atqaradı. Berdaq do'retiwshiligi - Orta Aziya xalıqlarının' milliy ma'deniyatına, sonday-aq pu'tkil dunyalıq ma'deniyatı g'a'ziynesine qosılg'an u'lken u'les.