Berdaq: Ózgerisler arasındaǵı ayırmashılıq

 

Berdaqtın' aqlıq-shawlıqları, a'wladları, shayırdın' jasag'an jerindegi qatıqulaq adamlardın' ha'r qıylı ekspeditsiyalar da'wirinde bergen mag'lıwmatlarına qarag'anda, Berdaq shayırdın' babası Tınet degen adam bolg'an. Tınettin' a'kesi Bekbiy, Bekbiydin' a'kesi Xojaqul. Tınettin' Boranbay, Baytemir, Baltabay degen u'sh balası bolg'an. El ishinde Baltabay, Bektemirlerdin' qanday adamlar bolıp o'tkenlikleri haqqında mag'lıwmatlar joq. Al, Boranbaydın' G'arg'abay degen, Qoshqarbay, Mayanbay, Sa'n'girbay degen to'rt balası bolg'an. En' u'lkeni G'arg'abay – yag'nıy Berdaqtın' a'kesi kembag'al turmıs keshirgen. A'miwda'ryanın' Aral ten'izine quyar salalarının' biri jag'asında Aqqala, Quwlı ko'l degen jerlerde jasag'an. Bul jerlerde tiykarınan qaraqalpaqlardın' Mu'yten, Qoldawlı urıwları tirishilik etken. G'arg'abaydın' - O'tepbergen, Nurmaq, Ermaq, Ja'met ha'm Serbaba degen balaları bolg'an. Balalarının' aldı er jetip, jigit bola kelgende G'arg'abaydın' hayalı qaytıs boladı. G'arg'abaydın' ku'n ko'risi burıng'ıg'a qarag'anda qıyınlasadı. Aradan ko'p waqıtlar o'tkennen keyin baspanasız qalg'an bes balanı asıraw ushın G'arg'abay Mu'yten urıwındag'ı o'zindey jarlı kisinin' Qarqara degen qızına u'ylenedi.

U'ylengennen keyin G'arg'abaydın' jetim balalarının' ku'n ko'risi biraz jaqsılanadı. G'arg'abaydın' bul son'g'ı hayalınan Berdimurat (Berdaq), Fazılbek, Berdibek, Qa'llibek degen to'rt balası boladı. Berdaq solay etip, 1827-jılı A'miwda'ryanın' quyar ayag'ında, Aral ten'izinin' tu'slik jag'asında Aqqala degen jerde dunyag'a keledi. Biraq G'arg'abaydın' son'g'ı hayalınan tuwılg'an to'rt balanın' u'shewi qaytıs bolıp Berdimurattın' bir o'zi qaladı.

 

 

Jetim qalg'an Berdimurat o'zinin' a'kesi menen tuwısqan adam Qoshqarbaydın' Nayzabay degen balasının' qolına baradı. Biraq Nayzabaydın' hayalı Berdimurattı on'ıstırmaydı. Ol en' aqırında o'z awılının' ılaq-buzawın bag'ıp, ku'nde keshte u'yme-u'y, gezekpe-gezek qonıp ku'n keshiredi.

 

 

Berdaq shayır 23 jasında Mu'yten urıwının' ken' tanaw tiyresindegi Baymanqul degen kisinin' Bayıtqan degen qızına u'ylenedi. Shan'araq tiklegennen keyin onın' Aytmuxammed (adamlar onı Ayteke dep atag'an), Na'zibek degen eki balası, Hu'rliqa, Hu'rliman, Ayımxan ha'm Biybixan degen to'rt qızı boladı.

Berdaq shayırdın' sırtqı ko'rinisi tuwralı Berdaqtı ko'rgen-bilgen, Qarao'zek rayonının' 9-awılında jasaytug'ın g'arrı Xojalepes ulı İbrayım bılay deydi: "Berdaq uzın boylı, tolıq deneli, erbiklew qara kisi eken. Pesheneli, qabaq su'yegi ko'terin'ki, qoyıw qaslı, ko'zi qara o'tkir, ku'limlegen, du'ziw kirpikli adam edi. Berdaqtın' betine u'n'ilip qarag'anda adamdı o'zine tartarlıq kisi edi. Minez-qulqı jag'ımlı, xosh minez, ha'mmege birdey so'ylegende bir tap penen, a'ste, biraq, salmaqlı so'yleytug'ın, tili ha'zirgi o'zimiz so'ylep ju'rgen nag'ız qaraqalpaqsha bolıp, ishine jeke siyrek parsı, arabıy (biraq adamlarg'a tanıs) so'zlerdi qosıp ta so'yleytug'ın edi. So'ylegende ju'zine ga' ku'le shıray, ga' qa'ha'rli tu's enip turatug'ın kisi edi, a'dette adamdı ko'p tın'lap, az so'yleytug'ın, qızın'qırap, g'urujg'a minip so'yleytug'ın edi. So'zi da'ste-da'ste bolıp uyqasıp bar beredi. Qosıq shıg'arg'anda tolıp ketetug'ın, sol jerde duwtar-duwtarsız da qoya beretug'ın kisi eken. (Bul gu'rrin'di 1950-jılı avgusta Berdaq tuwralı mag'lıwmat jıynawg'a jiberilgen ekspeditsiya ag'zaları` A.Dabılov ha'm K.Berdimuratovlar Xojelepes g'arrının' o'z awızınan jazıp alg'an. Qol jazba QQ filialının' kitapxanasında saqlanadı.

 

 

 

Berdaqtın' qosıqlarının' o'zgesheliklerinin' biri - shayır, a'dette shıg'armanın' keyninde sol shıg'armadan belgili juwmaq shıg'arıp, onın' tiykarg'ı ideyasın ashıp beredi. Sonın' menen birge ko'pshilik shıg'armalarında avtor o'zinin' atın atap ko'rsetedi, geypara shıg'armalarında onın' qay jılı jazılg'anın ko'rsetedi.