Qıtay filosofiyası: Ózgerisler arasındaǵı ayırmashılıq

Content deleted Content added
Qarahat (talqılaw | úlesi)
New page: ==A'yyemgi Qıtay filosofiyası== Qıtay filosofiyası erteden qa'liplesedi. Onda birinshi qosıqlardın' kitabı A'yyemgi xalıq poeziyasının' toplamı bolıp sanaladı. (b.e.sh. XI-VI...
(Parıq joq)

07:08, 2007 j. dekabrdiń 29 waqtındaǵı nusqası

A'yyemgi Qıtay filosofiyası

Qıtay filosofiyası erteden qa'liplesedi. Onda birinshi qosıqlardın' kitabı A'yyemgi xalıq poeziyasının' toplamı bolıp sanaladı. (b.e.sh. XI-VI a'sirler). Tariyx kitabı (b.e.sh. mın'ınshı jıldın' basında) ra'smiy hu'jjetlerdin' tariyxıy waqıyalardın' jazba su'wretlemelerinin' jıynag'ı bolıp tabıladı. Ta'rtib kitabı (b.e.sh. IV-I a'sirler) siyasiy ha'm diniy ta'rtiplestiriwler, ba'ha'r ha'm gu'z kitabı (b.e.sh. VI-IV a'sirler) etikalıq ha'm formal ma'selelerdi sheshiw.

Filosofiyanın' rawajlanıwının' en' a'hmiyetlisi bolıp jan'alıqlardı jasaw kitabı (b.e.sh. XII-VI a'sir) bolıp esaplanadı. Bunda du'nya ha'm Adam haqqındag'ı Qıtay filosofiyasında birinshi tu'sinikler o'z ko'rinisin tabadı. Bul kitaptın' u'sh a'hmiyetli bo'leklerinen birewi İnv ha'm Yan elementleri haqqındag'ı miflerdi beredi.

Yan qanday bolmasın aktivligi menen ha'mme na'rselerge kirip otırıwshılıg'ı menen belgilenedi, al İnv ku'tip turıwshılıq penen ajıraladı.

Qıtayda filosofiya "urısıwshı ma'mleketler" dep atalatug'ın da'wirde en' joqarg'ı gu'lleniwge eristi. Bul da'wirde Qıtay filosofiyasının' "altın a'siri" dep ataydı.

Bul da'wirde tiykarg'ı filosofiyalıq altı bag'dar:

  1. İn - Yan
  2. Konfutsilik
  3. Daosizm
  4. İmen mektebi
  5. Moizm
  6. Legizm

Konfutsiydin' (b.e.sh 551-479 jj) pikiri boyınsha "İnsan o'zi ushın emes, ja'miyet ushın insan" bolıp tabıladı. Konfutsiylik etika adamdı onın' sotsiallıq funktsiyası menen baylanısta tu'sinedi, al ta'biyat bul adamdı usı funktsiyanı tiyislik da'rejede orınlawg'a a'keliwi dep biledi.

Daosizmnin' dıqqat orayında ta'biyat, kosmos ha'm Adam turadı, biraq olar ratsionallıq jol menen emes, al logikalıq izbe-izlik formalardı konstruktsiya etiw menen emes, al tirishiliktin' ta'biyatına tikkeley eniwdin' ja'rdemi menen erise aladı.

İmen mektebi haqıyqatlıqtın' tilde aytılıwı. Ol zatlardın' qatnasın ha'm usı qatnasıqların ha'm son'ınan pikir juwırtıwlar menen izertleydi.

Monistlik mektep, onın' do'retiwshisi Mo tszi (b.e.sh 479-431 jj). Bunda bas dıqqat sotsiallıq etika problemalarına awdarıladı. Mektepte qara miynet onın' tın'lawshılardın' jasawının' deregi anıqlanadı.

Montrlerdin' ta'liymatı Konfutsiy ta'liymatına qarama-qarsı turadı.

En' son'ında "legizm" urısıwshı ma'mleketlerdin' da'wirindegi sotsiallıq siyasiy o'zgerisler ma'selelerine dıqqat ayrıqsha awdarg'an ta'liymat sıpatında qa'liplesti. Onın' wa'killeri sotsiallıq teoriya menen ma'mleketlik basqarıwdın' problemaları menen shug'ıllandı.