Al-Qudıs

Qudıs, Yerusalim (ivritshe: יְרוּשָׁלַיִם, القُدس) Israildıń paytaxtı esaplanadı, xalıqaralıq jámiyet tárepinen tán alınbaǵan bolsada. Ol dúnyadaǵı adamlar úziliksiz jasap kelgen eń áyyemgi qalalarınıń biri.

Yerusalim القُدس (al-Quds)

Yerusalimeń úlken úsh din - Másixshilik, Islam hám Yahudiylik - ushın muqaddes qala esaplanadı. Ol Bibliyalıq waqıtlarda evreylerdiń diniy hám siyasiy orayı bolǵan. Bul qala xristianlar ushın da áhmiyetli sebebi Iysa Másixtıń ómirindegi kóp waqıylar usı jerde bolǵan. Musulmanlardıń iseniwinshe Muhammad Payǵambar usı jerde aspanǵa (mirajǵa) kóterilgen.

Yerusalim Jer Orta Teńizinen 64 kilometr qashıqlıqta jaylasqan. Ol átiraplarında kóp oypatlıqları bar tóbeshikli qala esaplanadı.

Tariyxı

Ierusalim júdá eski qala. Ol úsh din ushın júdá áhmiyetli: Iudaizm, Xristian dini hám Islam dini. Bibliada jazılıwınsha Izraildiń ekinshi patshası Dawit Patsha bul qalanı butparastlardan tartıp alǵan hám óz sarayin salǵan. Dawittiń ulı Solomon Patsha Ierusalimde Xram qurdı. Keyinirek Iudanıń bas qalası bolıp turǵan waqıtta, Ierusalim Vavilon patshası Nebuchadnezzar II tárepinen qıyratıldı. Dawit Patsha sarayı hám Solomon Xrami órtep jiberildi hám evreyler Vavilonǵa alıp ketildi. Jetpis jıldan keyin Persiya Patshası Kir evreylerge Ierusalimge qaytıwına hám Xramdi qayta qurıwǵa ruqsat beredi.

Keyinirek qala Rimliler tárepinen basıp alındı. Rim Imperatorina baǵınǵan Ullı Patsha Gerod, evreylerge unaw ushın Xramdı úkeytti. Xram ullılıǵı hám sulıwlıǵı menen dańq shıǵardı. Iysa Masix b.e. 33 jil átirapinda Ierusalimde ólgen. B.e. 70-jılında evreyler Rimlilerge qarsı kóterilis qıldı, biraq Rimliler qalanı hám Xramdı qıyrattı. Ierusalimde jasaǵan evreyler qulǵa aylandı. Rimliler Ierusalimdi Latın at penen atadı. Sonnan berli Xram qayta qurılmadı, hám onıń tek ǵana diywalınıń bólegi házirge shekem saqlanǵan.

Rim Imperiası ekige bólinip ketkennen keyin Ierusalim Vizantiya Imperiasina tiyisli boldı. Keyinirek olardan Musulmanlar basıp aldı. Musılmanlar Muhammad Payǵambar Ierusalimde beyishke barǵan dep isendi.

Keyinirek, Rim Papası Ierusalimdi qaytarıp alıw maqsetinde Batıs Evropadan Krest atlanısshıların jiberdi. Olar azǵana waqıt bul maqsetke eristi, biraq aqırında Sarakenlerge táslim boldı. 20-ásirge shekem Ierusalim Osman Imperiyasınıń bólegi bolıp keldi.

Ierusalimnıń "Taza qalası" eski tas diywallarda sırtta jaylasqan bólegi esaplanadi. Taza qala 1800 jıllarda salınıp basladı. Mishkenot Sháannanim, Mea Shearim, hám Buxara bólegi taza qalanıń eń birinshi rayonlarınan esaplanadı.

1949-jılı, Arab-Izrail Urısınıń aqırında, Ierusalim Izrail hám Iordania tárepinen bólip alındı. Izrail qalanıń batıs tárepine iyelik etti. Iordania Eski Qalanı ózine qamtıǵan shıǵıs tárepine iyelik etti. Izrail 1967-jılı Altı Kúnlik Urısta qalanı tolıǵı menen basıp aldı. Búgingi kúnde Palestinalilar hám Izraillılar Ierusalimdi ózleriniń bas qalası dep esaplaydı.

Ierusalim panoramasi